Eş'as B. Kays El-kindî'ninhayatı, kişiliği ve İslâm tarihindeki yeri

Abstract

İslâmiyet, halkı toplumsal yapısı itibariyle kabilecilik anlayışına dayalı geleneklerine bağlı bir bölgede ortaya çıktı. Ortaya koyduğu öğretiler ışığında yeni bir toplum hayatı oluşturmak için çeşitli reformları kaçınılmaz sayan bu yeni din, ilk mücadelesini de büyük ölçüde bu gelenekle yapmıştır. Devletleşme sürecinin başladığı Medine döneminden itibaren bu reformlar, ilk meyvesini vermiş ve güçlü bir İslâm toplumu meydana getirmişti. Öte yandan geç dönemde Müslüman olmuş veya Hicaz bölgesi dışından gelip bu yeni dine girmiş kabileler, ilk etapta teslimiyetçi bir duruş sergilemiş, ancak Hz. Peygamber’in vefatıyla birlikte geleneklerini tekrar canlandırmak istemişlerdi. Erken bir dönemde başlayan iktidar mücadeleleri, geleneklerini canlandırmak isteyen bu kabileler için yeni bir fırsat doğurdu. Özellikle Hz. Ali ile Hz. Muâviye arasında gerçekleşen mücadelelerde bu kabileler, belirgin bir rol oynamıştır. Bunların arasında en çok göze çarpanlardan biri de Hz. Ali’nin saflarında yer alan Yemenli Kinde kabilesi ve onun lideri olan Eş‘as b. Kays el-Kindî idi. Eş‘as, Sıffîn savaşı ve tahkîm olayında ismi ön plana çıkan kişilerin başında gelir. Güçlü kabile liderliği, yüksek düzeyde siyasi kişiliği ve farklı çıkışlarıyla söz konusu döneme damgasını vuran Eş‘as, özellikle tahkim olayından sonra belli çevrelerin de desteği ile neredeyse, Hz. Ali kanadının iktidarını eline alan bir duruş sergilemiştir. Hz. Ali, onun birçok çıkışından rahatsızlık duyduğu halde ordusu üzerindeki güçlü nüfuzundan çekindiği için duruma rıza göstermekle yetiniyordu. Eş‘as’ı, üzerinde çalışmaya gerekli kılan nedenlerden birisi, Şiilerin onunla ilgili değerlendirmeleridir. Şii anlayış, Eş‘as’ı Hz. Ali’nin yenilgisinden büyük oranda sorumlu tutmuş ve onun portresini bu itham çerçevesinde çizmiştir. Fakat en dikkat çekici husus, diğer anlayışların da Şiilerin Eş‘as’la ilgili bu değerlendirmelerinden büyük ölçüde etkilenmeleridir. Her yenilginin arkasında bir sorumlu aramak ve sevilen kahramanlara toz kondurmamak insan psikolojisini yönlendiren faktörler arasındadır. Ancak bu mülahazalarla tarihte insan avına çıkmak kişiyi haksız değerlendirmelere sürükleyebilir. Biz bu çalışmayla Eş‘as’ın hayatını, kişiliğini ve İslam

Tarihindeki yerini mümkün mertebe tarafsız ve objektif bir şekilde ortaya koymaya çalıştık. Bir biyografi niteliğindeki bu çalışmamızın, söz konusu dönemle ilgili değerlendirmelere ışık tutacağı ümidindeyiz. Çalışmamız, giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Girişte, araştırmamızın kaynakları ve Kinde kabilesi üzerinde durduk. Birinci bölümde, Eş‘as’ın Hz. Ali dönemine kadar olan hayatına yer verdik. İkinci bölümde Eş‘as’ın Hz. Ali dönemindeki hayatını ve bu dönemde ilgili olduğu siyasi faaliyetler içerisindeki yerini inceledik. Üçüncü bölümdeyse Eş‘as’ın kişiliği ve İslam Tarihindeki yerini ele aldık. Değerlendirmeleriyle bana akademik bakış açısını kazandıran danışman hocam Prof. Dr. Adnan DEMİRCAN’a, çalışmam süresince benden her türlü desteğini esirgemeyen Doç. Dr. Kasım ŞULUL’a, çalışmayı okuyarak değerli katkılarda bulunan Yrd. Doç. Dr. İbrahim Hakkı İNAL’a ve Ömer SABUNCU’ya teşekkür ederim.