FERİT KAM’DA KELAMÎ DÜŞÜNCE

Abstract

Bu çalışmada, Ferit Kam'ın geniş ve kapsamlı eserleri ve şiirlerinde ifade ettiği kelâmî görüşler bir araya getirilip İlahiyyat, Nübüvvât ve Sem'iyyât konuları açısından değerlendirilmiştir. Ferit Kam, ömrü okumak ve araştırmalarla geçen simyadan kimyaya, astrolojiden tarihe, kelamdan tasavvufa, edebiyattan felsefeye kadar çok çeşitli alanlarda çalışmalar yürütmüştür. Bu özelliği onun düşüncelerinin çeşitlenmesine katkıda bulunmuştur. Ferit Kam’ın öncelikle hayatı ve düşüncelerinin şekillenmesindeki önemli etkenler incelenmiş; Onun eserlerinden istifade edilmiş, kelamî düşünceleri kelam alanındaki temel üç konu bağlamında ele alınmış, onun üzerinde durduğu önemle durduğu vahdet-i vücut kavramı da bu konular çerçevesinde açıklanmaya çalışılmıştır. Ferit Kam dönemini ve sonraki dönemleri etkileyen bir şair, yazar ve mütefekkir olduğu belirtilmiştir. Özellikle Mehmed Âkif Ersoy ile olan dostluğu ve onun teşvikleri, Kam'ın yazı hayatına adım atmasında önemli rol oynamıştır. Kam, Sırat-ı Müstakîm ve Sebilü’r-Reşâd dergilerinde kaleme aldığı "Musâhabe" başlıklı yazılarında dinî ve felsefî konulara açıklık getirmeye çalışmış, Batı düşüncesinin eksikliklerini ve dinî konulara dair derinlikli düşüncelerini anlaşılır bir dille ifade etmiştir. Bu yazılarında Vahdet-i Vücûd, panteizm, felsefî sistemler, tasavvuf, sudurculuk, cevherler, arazlar, zaman, mekân, ayan-ı sabite, ezelîlik ve ebedîlik gibi konuları bir arada değerlendirmiştir. Kam'ın düşüncelerini etkileyen önemli şahsiyetler arasında Mehmet Akif Ersoy’un yanı sıra Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Ahmed Celâleddin Dede ve Abdülaziz Mecdî Efendi gibi tasavvufî şahsiyetler yer almaktadır. Özellikle Mevlânâ'nın Mesnevî'si, Kam'ı düşünsel buhranlardan kurtaran bir eser olarak belirtilir. Ayrıca Abbas Halim Paşa'nın teşvikleriyle gerçekleştirdiği Avrupa seyahati ve bu seyahatin gözlemlerini aktardığı "Avrupa Mektupları" adlı eseri, onun Doğu-Batı farklılaşması, Avrupalılaşma ve Müslüman toplumlarının terakki anlayışlarına dair sosyolojik bir bakış açısı geliştirmesine yardımcı olmuştur. Kam, Avrupa'daki çalışma, üretim, düzen ve hızın, teknik kalkınmanın temelini oluşturduğunu ve eğitimin yaygınlığını dikkatle gözlemlemiştir. Kelam ilmi açısından Kam'ın görüşleri, usûl-i selâse/İlahiyyat, Nübüvvât ve Sem'iyyât başlıkları altında incelenmektedir. Kam, kelam ilmini "İslam itikadının ana direğinin özüne inme" olarak tanımlamış ve kelâmın nakle dayanmakla birlikte akla daha fazla dayanması gerektiğini vurgulamıştır. İlahiyyat bahsinde Kam'ın varlık, yaratıcı, zât, din, inkâr psikolojisi, monad teorisi, ilahi birlik, optimizm ve pesimizm, maddenin mahiyeti, materyalizm, panteizm, şer meselesi, cevher ve arazlar gibi konulara değindiği belirtilmiştir. Kam'ın varlık anlayışında, âlemde hudûs ve kıdem, hareket ve sükûn, kemal ve noksan gibi zıtlıkların bulunduğunu ifade etmesi dikkat çekicidir. Özellikle cevher ve araz kavramları üzerinden varlığı açıklamış, ruhun kendi varlığının en güçlü delili olduğunu savunmuştur. Kam'a göre cevher, kendi başına var olabilen bir şeyken, araz var olmak için başkasına ihtiyaç duyan bir niteliktir. Onun için kâinattaki tüm varlıklar, kendi başlarına değil, Cenâb-ı Hakk'ın varlığı ile kaimdir. Bu bağlamda, Kam'ın insanı "büyük bir âlem toplanmış küçük bir cisim" olarak görmesi, onun tasavvufî ve felsefî bakış açısını yansıtmaktadır. İnsan, akıl ve şuur emanetleriyle yaratılmış, geçmiş ve geleceğe bakan yönleriyle varoluşsal soruları sormaya yönelen bir varlıktır. Bu soruların başında ise "Nereden geldim? Neredesin? Nereye gideceksin?" soruları gelir. Kam'ın kelamî görüşlerinin merkezinde yer alan Vahdet-i Vücûd kavramı, "tek ve bir olan varlık" anlamını taşır. Kam, bu kavramı Doğu ve Batı felsefecileri ile mutasavvıfların fikirlerini karşılaştırarak değerlendirmiş ve kendi eserlerinde bu konuya sıkça yer vermiştir. Bu çalışma, Ferit Kam'ın kelam ve felsefi görüşlerinin farklı yönleriyle okuyuculara bilgi sağlaması açısından önem taşımaktadır.