ATMOSFERİK İNDİSLER İLE AKDENİZ BÖLGESİ KURAKLIKLARI İLİŞKİSİNİN ARAŞTIRILMASI

Abstract

Kuraklık, zamansal ve mekansal değişim gösteren, yıkıcı etkileri diğer afetlere kıyasla daha geç ortaya çıkan, çeşitli parametrelerden etkilenen afet türüdür. Kuraklığın zamansal ve mekânsal değişiminin irdelenmesi kuraklığın önlenmesi ve gerekli tebdirlerin belirlenmesi açısından önemlidir. Bunun yanında kuraklığa etki eden atmosferik salınımlarla kuraklık arasındaki ilişkinin ortaya konması kuraklığın daha detaylı değerlendirilmesine olanak tanımaktadır. Bu çalışmada, Türkiye'nin Akdeniz Bölgesi’nde yer alan 24 adet meteoroloji istasyonu için 1970–2022 yıllarını kapsayan kuraklık analizi gerçekleştirilmiştir. Analizlerde Standartlaştırılmış Yağış İndeksi (SPI) ve Standartlaştırılmış Yağış-Evapotranspirasyon İndeksi (SPEI) kullanılarak 1, 3, 6, 12 ve 24 aylık zaman ölçeklerinde kuraklık/nemli oluşum oranları, kuraklık şiddeti, kuraklık süresi ve en büyük indis değerleri belirlenmiştir. Elde edilen sonuçlara göre bölgede kuraklık oluşum oranları %49 ile %52 arasında değişmekte, en büyük oranlar uzun vadeli zaman ölçeklerinde gözlenmektedir. “Hafif Kurak” ve “Hafif Yağışlı” sınıflar tüm istasyonlarda en sık görülen kuraklık türleri olurken, “Aşırı Kurak” ve “Aşırı Yağışlı” türlerine oldukça nadir rastlanmıştır. Zaman ölçeği büyüdükçe kuraklık şiddeti ve süresi genel olarak artış göstermektedir. Özellikle Yumurtalık, Göksun ve Kahramanmaraş istasyonlarında uzun süreli ve yüksek şiddetli kuraklık olayları yaşanmıştır. En küçük negatif peak değeri -5.08 ile Yumurtalık istasyonunda tespit edilmiştir. Bu bulgular, Akdeniz Bölgesi'nde kuraklık riskinin yüksek olduğunu ve bu riskin mekânsal dağılımının istasyonlara göre farklılık gösterdiğini ortaya koymaktadır. SPI ve SPEI yöntemlerinin karşılaştırılmasından, SPEI’nin kuraklık tespitinde SPI’dan daha hassas olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Arktik Salınım (AS) ile kuraklık yöntemleri arasında istatistiksel olarak anlamlı negatif korelasyon vardır. Akdeniz Salınım İndeksleri (ASİ1 ve ASİ2) ile iki kuraklık yöntemi arasında herhangi bir istatiksel anlamlı korelasyon bulunmamaktadır. Çalışmanın sonucunda elde edilen kuraklık sonuçlarının, hem tarım hem de su yönetimi açısından dikkatle ele alınması gerektiğini göstermektedir. 12 ve 24 aylık SPEI değerleri, uzun vadeli göstergelerin kuraklık erken uyarı sistemlerinde kullanılması önerilmektedir.