ŞANLIURFA’DA FISTIK TARIMI ALANLARINDA TOPRAK KARBON STOĞUNUN MEKÂNSAL DAĞILIMI VE HARİTALANMASI

Abstract

Bu çalışma, Şanlıurfa ili tarım arazilerinde toprak organik karbon stoğu ve organik karbon içeriğinin mekânsal dağılımını belirlemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Yarı kurak iklim koşullarına sahip olan çalışma alanı, yoğun tarımsal faaliyetler ve sürdürülebilir olmayan arazi kullanımı nedeniyle toprak bozulması riski taşımaktadır. Çalışmada, farklı arazi kullanım türleri altında toprak organik karbon içeriği, toplam karbon stoğu, kil, silt, kum oranları, hacim ağırlığı ve kireç içeriği gibi temel toprak özelliklerinin mekânsal dağılımı değerlendirilmiştir. Analizler, bölgedeki toprakların organik karbon içeriğinin 8.12 g/kg ile 42.69 g/kg arasında değiştiğini ve toplam karbon stoğunun ise 10.5 ton/ha ile 45.3 ton/ha arasında farklılık gösterdiğini ortaya koymuştur. Arazi kullanım türlerine göre yapılan analizlerde, mera alanlarının ortalama 25.1 g/kg organik karbon içeriği ile en yüksek değerlere sahip olduğu belirlenmiştir. Buna karşılık, pamuk ekili arazilerde bu değerin 15.2 g/kg, arpa ekili alanlarda ise 15.0 g/kg olduğu tespit edilmiştir. Toplam karbon stoğu açısından değerlendirildiğinde, mera alanlarının 28.4 ton/ha ile en yüksek stok kapasitesine sahip olduğu, diğer arazi kullanım türlerinin ise 18.0-22.9 ton/ha arasında değişen daha düşük değerlere sahip olduğu belirlenmiştir. Bu bulgular, yoğun tarımsal faaliyetlerin toprak organik karbon içeriğini azaltarak toprak bozulmasına yol açabileceğini göstermektedir. Toprak özelliklerinin mekânsal dağılımını belirlemek amacıyla üç farklı kriging yöntemi uygulanmış ve bu yöntemlerin doğruluk performansları karşılaştırılmıştır. Evrensel Kriging yöntemi, 2.4501 MSE, 1.5652 RMSE ve 0.9407 R² değerleriyle en başarılı model olarak öne çıkmıştır. Ayrımsal Kriging yöntemi 16.3390 MSE, 4.0421 RMSE ve 0.5860 R² değeriyle daha düşük bir performans sergilerken, Ordinary Kriging yöntemi ise 16.1616 MSE, 4.0201 RMSE ve 0.5905 R² değeri ile benzer bir doğruluk seviyesi göstermiştir. Evrensel Kriging yönteminin düşük hata değerleri ve yüksek açıklayıcılık oranı ile toprak özelliklerinin mekânsal dağılımını belirlemede en uygun yöntem olduğu tespit edilmiştir. Mekânsal bağımlılık oranları incelendiğinde, toprak organik karbon stoğunun orta düzeyde mekânsal bağımlılığa sahip olduğu belirlenmiştir. Evrensel Kriging yöntemi ile elde edilen veriler, toprak karbon içeriğinin bölgesel dağılımının daha iyi temsil edildiğini ve sürdürülebilir toprak yönetimi açısından önemli veriler sunduğunu ortaya koymuştur. Sonuç olarak, toprak organik karbon dağılımının doğru bir şekilde modellenebilmesi için Evresnel Kriging yönteminin kullanılmasının, sürdürülebilir arazi yönetimi stratejilerinin belirlenmesine katkı sağlayabileceği düşünülmektedir.