DİYANET AYLIK DERGİ’NİN DIŞLAYICILIK, KAPSAYICILIK VE ÇOĞULCULUK AÇISINDAN İNCELENMESİ

Abstract

Din olgusu, insanlık tarihi boyunca her zaman var olmuştur. Günümüzde, küreselleşen dünyamızda çeşitli ırklar, diller ve dinlere mensup insanlar bir arada yaşamaktadır. Bu farklılıklar ve insanlar arasında yakın iletişimi zorunlu kılan küreselleşme, bazen olumsuz sonuçlara yol açmaktadır. Çalışmada bu sorunların din felsefesini ilgilendiren yönüyle yani dini çoğulculukla ilgili bir araştırma yapılmıştır. Konunun sosyal bir anlam çerçevesi olsa da din felsefesi, söz konusu problemi birbiriyle rekabet eden farklı dini geleneklerin mutlak hakikat ve kurtarıcılık iddiaları açısından incelemektedir. Bunu yaparken çalışma alanı olarak Diyanet Aylık Dergi seçilmiştir, çünkü Diyanet İşleri Başkanlığı Cumhuriyet’in kuruluşundan bugüne kadar din alanında hizmet veren tek resmi kuruluştur. Böyle bir kurumun düşünce ve fikir planında meselelere yaklaşım biçiminin, özellikle farklı inanç ve kültürler söz konusu olduğunda ortaya çıkan bakış açısının din felsefesi formasyonuyla araştırılması ve incelenmesi çalışmamızın amacı olacaktır. Bu amacı gerçekleştirme doğrultusunda küreselleşmenin sebep olduğu sosyolojik, felsefi ve teolojik bir problem olan dini çoğulculuk meselesinin geçmişten bu güne süregelen serüvenini incelerken ülkemiz açısından Diyanet Aylık Dergi bağlamında, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın dini çoğulculuk problemine nasıl yaklaştığı anlaşılmaya çalışılmıştır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması deseni kullanılmıştır. Bu kapsamda, Diyanet İşleri Başkanlığı süreli yayınlarından olan Diyanet Aylık Dergi’nin 1999 ve 2016 yıllarına ait sayılarında dışlayıcılık, kapsayıcılık ve çoğulculuk konularının nasıl ele alındığı doküman incelemesi tekniğiyle tespit edilmeye çalışılmış ve ilgili sayılar içerik analizine tabi tutulmuştur. Çalışma iki ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, dinlerin çokluğu problemi sosyolojik ve felsefi açıdan incelenmiş ve diğer dinlere karşı takınılan üç felsefi bakış açısı, yani dinsel dışlayıcılık, dinsel kapsayıcılık ve dinsel çoğulculuk konuları ele alınmıştır. İkinci bölümde, Diyanet İşleri Başkanlığı kısaca tanıtılmış ve ana materyalimiz olan Diyanet Aylık Dergi hakkında kısa bir bilgilendirme yapılmıştır. Ardından, dergiler içerik bakımından incelenmiştir. Çalışma sonucunda, dergilerde dışlayıcı, kapsayıcı ve çoğulcu yaklaşımların tamamına rastlanmış, ancak ağırlıklı olarak kapsayıcı bir tutumun benimsendiği tespit edilmiştir. Ayrıca, dergilerde 'öteki' ile ilgili tutumların, güncel olaylardan önemli ölçüde etkilendiği gözlemlenmiştir.