Ambrosia trifida L.’NIN TÜRKİYE’YE TAŞINMA RİSKİ VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE BAĞLI OLARAK POTANSİYEL DAĞILIM ALANLARININ BELİRLENMESİ

Abstract

Biyolojik istilalar küresel ölçüte önemli ekonomik ve ekolojik riskler oluşturmaktadır. Bu nedenle, istilacı türlerin yeni coğrafi bölgelere girişini ve yayılmasını durdurmanın en iyi yaklaşımı erken tespit ve önlemdir. Ambrosia trifida L., Avrupa’nın önemli bir bölümünü istila eden zararlı bir yabancı ot olup, EPPO tarafından karantina zararlısı olarak yönetilmektedir. A. trifida’nın Türkiye’den şimdiye kadar rapor edilmediği bilinmektedir. Bu nedenle, mevut çalışma, tarım ve tarım dışı alanlarda birçok soruna yol açan A. trifida’nın Türkiye’ye giriş riskini ve iklim değişikliğine bağılı olarak Avrupa ve Türkiye’deki potansiyel dağılım alanlarını tahmin etmek amacıyla yapılmıştır. A. trifida’nın dağılım alanlar mevcut ve gelecek dönemlerde (2021-2040, 2041-2060, 2061-2080 ve 2081-2100) iki iklim değişikliği senaryosu (SSP1-2.6 ve SSP5-8.5) altında Maksimum Entropi (MaxEnt) modeli kullanarak tahmin edilmiştir. Modelde 9253 varlık koordinatları ile 10 iklim parametresi (bio2, bio3, bio4, bio5, bio6, bio8, bio13, bio15, bio16 ve bio17) kullanılmıştır. Model, yüksek tahmin gücüyle (ROC = 0.80) giriş riski ve potansiyel dağılım alanlarını tahmin etmiştir. Her iki iklim değişikliği senaryoları altında en fazla permütasyon önemine sahip değişkenler bio1 (yıllık ortalama sıcaklık), bio3 (izotermalite), bio18 (en sıcak çeyreğin yağışı) ve bio14 (en kurak ayın yağışı) olarak belirlenmiştir. Bu parametrelerdeki değişikliklerin, A. trifida’nın gelecekte farklı iklim değişikliği senaryoları altında dağılımını etkileyeceği öngörülmektedir. Model, mevcut iklim koşulları altında Türkiye’de 14 bin km2 alanın bitki için en uygun olduğu ve giriş risk altındaki bölgeler Karadeniz’in kıyı kısmalarında yer aldığını tahmin etmiştir. Her iklim değişikliği senaryosu, Türkiye’de bitkinin en uygun habitatlarında daralma yaşanabileceğini öngöese de, ülkenin 6-11 bin km2 ’lik alanının bitkinin yaşamı için optimum olduğu gösterilmiştir. Avrupa’da ise mevcut iklim koşulları altında bitki için uygun habitat alanı 426 bin km2 olarak hesaplanmış, gelecekte bu alanların her iki iklim değişikliği senaryosu altında ciddi şekilde artacağı tahmin edilmiştir. Avrupa’da en uygun alanların %17.70 ile %73.70 arası artacağı tahmin edilmiştir. Dolaysıyla, Avrupa’da bitkinin ciddi sağılık ve tarımsal sorunlara yol açacağı öngörülmektedir. Türkiye’de ise uygun olarak tahmin edilen bölgelerde erkende ve detaylı sürveylerin yapılması ve bu bölgelerde sık karantina tedbirlerinin uygulanmasını gerekmektedir.