FARKLI SULAMA SUYU SEVİYELERİNDE SALİSİLİK ASİT VE HİDROJEN SÜLFÜR UYGULAMALARININ BUĞDAY VE MISIR BİTKİSİNİN VERİM VE FİZYOLOJİK ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE ETKİSİ

Abstract

Bu çalışma, kuraklık stresi altında salisilik asit (SA) ve hidrojen sülfür (H2S) uygulamalarının buğday ve mısır bitkilerinin verim, verim bileşenleri ve fizyolojik özellikleri üzerine etkileri araştırılmak üzere iki farklı aşamada yürütülmüştür. Hidrojen sülfür dönorü olarak sodyum hidrojen sülfür (NaHS) kullanılmıştır. Birinci aşamada, buğday ve mısır bitkilerinin farklı sulama suyu seviyelerinde (%100, %75, %50 ve %25), en uygun SA ve NaHS dozlarını belirlemek için SA (0.25, 0.5 ve 0.75 mM) ve NaHS (0.1, 0.2 ve 0.3 mM) dozları uygulanmıştır. Kuraklık stresi altında, gövde ve kök kuru ağırlığı, klorofil içeriği, fotosistem II etkinliği (Fv/Fm), yaprak oransal su içeriğini (YOSİ) önemli derecede azaltırken prolin, elektriksel sızıntı (%ES), hidrojen peroksiti (H2O2 ), malondialdehit (MDA), askorbat peroksidaz aktivitesini (APOD), peroksidaz aktivitesini (POD) ve katalaz aktivitesini (KAT) arttırdığı saptanmıştır. Ancak, SA ve NaHS uygulamaları ile kuraklık stresinden kaynaklı olumsuz etkiler giderilmiştir. En fazla etkiler SA için 0.5 mM ve 0.75 mM dozlarda görülürken, NaHS için ise 0.3 mM dozda gerçekleştiği saptanmıştır. Araştırmanın ikinci aşamasında, tarla koşulları altında 0.5 mM SA ve 0.3 mM NaHS dozu, %100, %75, %50 ve %25 sulama suyu seviyelerinde buğday ve mısır bitkilerine uygulanmıştır. Tarla denemelerinde buğday denemesi 2021/22 ve 2022/23 yetiştirme sezonunda yürütülürken mısır denemesi ise 2022 ve 2023 yaz yetiştirme sezonunda yürütülmüştür. Araştırmanın her iki yılında, buğday ve mısır bitkisinin bitki su tüketim miktarları (ETc ) sulama suyu miktarına (IW) göre değişkenlik göstermiştir. Buğday bitkisinin bitki su tüketim miktarları, sulama suyu kullanım etkinliği (IWP) ve su kullanım etkinlikleri (WP) sırasıyla 346-643 mm, 14.92-79.95 kg mm ha-1 ve 3.02-13.62 kg mm ha-1 arasında değişirken mısır bitkisi için bu değerler sırasıyla 253-742 mm, 2.52-18.93 kg mm ha-1 ve 2.29-18.54 kg mm ha-1 arasında değişmiştir. Buğday ve mısır bitkileri için en yüksek IW, ETc , WP ve IWP değerleri IW1 konularından elde edilirken en düşük değerler ise IW4 konularında gerçekleşmiştir. Kuraklık stresi altında SA ve NaHS uygulamaları kontrol konusuna kıyasla IWP ve WP değerlerinde artışlar sağlamıştır. Kuraklık stresi tüm yetiştirme dönemlerinde buğday ve mısır bitkilerinin bitki boylarını, gövde kuru ağırlıklarını, klorofil içeriklerini, YOSİ, dane ve biomas verimini, bin dane ağırlığını, hektolitre ağırlığını önemli derecede azaltmıştır. Ayrıca, kuraklık stresi mısır bitkisinin koçan çapı ve koçan ağırlığını da azaltmıştır. Kuraklık stresi her bitkinin hasat indeksini, %ES, H2O2 ve MDA içeriklerini, APOD, POD ve KAT aktivitelerini arttırmıştır. Kuraklık stresi altında SA ve NaHS uygulamaları ile buğday ve mısır bitkilerinin bitki boylarında, gövde kuru ağırlıklarında, klorofil içeriklerinde, YOSİ, dane ve biomas veriminde, bin dane ağırlığında, hektolitre ağırlığında önemli derecede artışlar meydana gelmiştir. Ayrıca, enzim aktiviteleri daha da artarak hasat indeksini, %ES, H2O2 ve MDA içeriklerinde azalışlar meydana gelmiştir. Her iki uygulama ile mısır bitkisinin koçan çapı ve ağırlığında da artışlar gerçekleşmiştir. Sonuç olarak, sulama suyunun kıt ve kısıtlı olduğu bölgelerde kuraklık stresinden kaynaklı olumsuz etkileri hafifletmesi yönünde buğday ve mısır bitkilerine SA ve NaHS uygulamaları etkili bir yöntem olabileceği saptanmıştır.