EL-HULÂSA FÎ MA‘RİFETİ’L-HADİS ÖZELİNDE HADİS USÛLÜ KAVRAMLARININ TERİMLEŞME SÜRECİ

Abstract

Hicri sekizinci yüzyıl âlimlerinden olan Ebû Muhammed Şerefüddîn Hüseyn b. Abdillâh b. Muhammed et-Tîbî (ö. 743/1343), farklı alanlarda yazmış olduğu eserlerle ansiklopedik bir âlim olduğunu ortaya koymuştur. İhtisas sahibi olduğu alanlardan biri de hadis usûlü ilmidir. Bu alana dair yazmış olduğu el-Hulâsa fî ma‘rifeti’l-hadîs isimli eseri kendinden önce telif edilmiş olan Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî’nin (ö. 643/1245) Mukaddime, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî’nin (ö. 676/1277) et-Takrîb ve’t-teysîr li(fî)-maʿrifeti süneni’l-beşîri’n-nezir, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Sa‘dillâh b. Cemâa el-Kinânî el-Hamevî’nin (ö. 733/1333) el-Menhelü’r-revî fî ʿulûmi’l-ḥadîsi’n-nebevî adlı kitapları üzerine yaptığı bir ihtisar çalışması olup aynı zamanda Tîbî’nin hadis ilminde de söz sahibi olduğunu göstermektedir. Çalışma, mezkur eserin hadis usûlü ıstılahları özelinde bir nevi tahlili olup giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde çalışmanın amacı, kapsamı, yöntemi, kaynakları, hadis usûlü kavramlarının doğuşu, sebepleri ve konu ile ilgili çalışmalar üzerinde durulmuştur. Birinci bölümde Tîbî’nin yaşadığı dönem, hayatı, ilmi kişiliği ve eserleri gibi konular ele alınmıştır. İkinci bölümde çalışmanın konusunu, el-Hulâsa fî ma‘rifeti’l-hadîs eseri özelinde temel hadis kavramları, hadislerin ravi sayısı ve sıhhati bakımından türleri oluşturmaktadır. Bununla beraber sahih, hasen ve zayıf hadislerin ortak olduğu ve sadece zayıf olan hadis türleri yine aynı eser özelinde çalışılmıştır. Çalışmanın amacı, el-Hulâsa fî ma‘rifeti’l-hadîs eseri özelinde Tîbî’ye göre o dönemdeki hadis usûlü ıstılahlarının terimleşme sürecini tamamlayıp tamamlamadığını tespit etmektir. Bu amaç doğrultusunda yapmış olduğumuz çalışma neticesinde Tîbî’nin genel manada İbnü’s-Salâh’tan etkilenmiş olduğunu görmekteyiz. Nitekim ıstılahlar ele alınırken bu duruma detaylıca değineceğiz. Bu da Tîbî’nin hadis usûlü ıstılahlarının terimleşme süreci görüşünü etkilemiştir. Tîbî’yi diğer hadis usûlü âlimlerinden ayıran birçok özelliği bulunmaktadır. Bu özelliklerinin başında kudsî hadisi ilk tarif eden muhaddis oluşu gelmektedir. Ancak Tîbî, kudsî hadis türünü bir hadis usûlü eseri olan el Hulâsa fî ma‘rifeti’l-hadîs adlı eserinde ele almamıştır. Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Alî b. Muhammed Hatîb et-Tebrîzî’nin(ö. 741/1340) Mişkât’ül-Mesâbîh isimli hadis eserine yazmış olduğu el-Kâşif ‘an hakâki’s-sünen şerhinde zikretmiştir. Hadis usûlü açısından önemli bir yeri haiz olduğu için kudsî hadisi de çalışmamıza eklemiş bulunmaktayız.