GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE YETİŞTİRİLEN BAZI YEREL ZEYTİN ÇEŞİTLERİNİN MİKROÇOĞALTIMI

Abstract

Zeytin (Olea europaea L.) dünyada yetiştiriciliği yapılan en eski meyve türlerinden birisidir ve günümüzde zeytine ve zeytinden elde edilen ürünlere olan talep sürekli artmaktadır. Bu talebi karşılayabilmek adına zeytincilik için uygun ekolojiye sahip ülkelerde zeytin üretimi önemli ölçüde artmaktadır. Zeytin üretim miktarının artmasıyla beraber zeytin fidanının çoğaltılma ihtiyacı önem kazanmıştır. Ekonomik değeri yüksek olan bazı zeytin çeşitlerinin çelikle çoğaltımı oldukça zor ve maliyetlidir. Bu sebeple her zeytin çeşidi için en uygun mikroçoğaltım yönteminin belirlenmesi gerekmektedir. Bu çalışmada Mardin İli Derik ilçesinde yetiştirilen ve yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalan; ayrıca çelikle köklenmesi zor olan yağ oranı ve verimlilik bakımından yüksek değerlere sahip ‘Derik Halhalı’, ‘Mavi’, ‘Guleki’, ‘Melkabazi’, ‘Beloti’, ‘Zoncuk’, ‘Kejik’ ve ‘Hursuki’ yerel zeytin çeşitlerinin in vitro koşullarda mikroçoğaltımının sağlanması için kullanılacak en uygun besin ortamı ve bitki büyüme düzenleyici uygulamalarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışma kapsamında incelenen zeytin genotiplerinin in vitro mikroçoğaltımında 3 farklı besin ortamı (OM, WPM ve DKW) ile 2 farklı büyümeyi düzenleyici (BAP ve Zeatin)‘nin eksplant/bitki gelişimine etkileri incelenmiş ve farklı kök uygulamalarında köklenmesi sağlanarak dış koşullara adaptasyonu sağlanmaya çalışılmıştır. Çoğalma katsayısı bakımından ‘Beloti’ çeşidi (3.49) en yüksek sonucu verirken, ‘Derik Halhallı’ çeşidi (1.42) en düşük sonucu vermiştir. Kardeşlenme sayısı bakımından ‘Mavi’ çeşidi (1.94) en yüksek sonucu verirken, ‘Derik Halhallı’ çeşidi (1.27) en düşük sonucu vermiştir. Kardeşlenme sayısı bakımından 1 mg/l Zeatin+0,1 mg GAɜ içeren besin ortamı, 1 mg/l BAP+0,1 mg GAɜ içeren ortama göre daha yüksek sonuç vermiştir. En uzun sürgünler ‘Kejik’ çeşidinde (6.12 cm) WPM besin ortamında gerçekleşirken, en kısa sürgünler (1.09 cm) ‘Derik Halhallı’ çeşidinde DKW besin ortamında meydana gelmiştir. Kök sayısı bakımından en yüksek kök sayısı ‘Zoncuk’ çeşidinde (5.25 adet) kök-1 (½ OM, 2 mg/l IBA) uygulamasında gerçekleşmiştir. Buna karşın kök sayısı bakımından ‘Kejik’ çeşidi en düşük sonuçları vermiştir. Kök sayısı bakımından en uygun ortam kök-1 (½ OM, 2 mg/l IBA) uygulaması olarak belirlenmiştir. ‘Guleki’ çeşidi köklenme oranı bakımından ½ OM, 4 mg/l IBA, 0,2 mg GA3 (kök 2 uygulamasında) içeren ortam uygulamasında %100 köklenme ile en yüksek sonucu vermiştir En düşük köklenme oranı %10 köklenme ile ½ OM, 4 mg/l IBA, 1 gr/l aktif kömür (kök-3) uygulamasında ‘Melkabazi’ çeşidinde meydana gelmiştir. Dış koşullara adaptasyon bakımından ‘Beloti’ çeşidi (%80) en yüksek sonucu verirken dış koşullara adaptasyonu en düşük olan çeşidin ise ‘Kejik’ (%1) çeşidinin olduğu belirlenmiştir. Bütün çeşitlerde sadece 3:1 oranda steril torf:perlit içeren ortamda bitkiler canlılığını devam ettirmiştir. Akvaryum kumunda ve ticari steril paperpotları içeren ortamlarda yoğun bir şekilde fungus oluşmuştur ve bitkilerin tamamı canlılığını kaybetmiştir.