DİYARBAKIR İLİ SEBZE EKİM ALANLARINDA BULUNAN TRİPS (THYSANOPTERA) TÜRLERİ VE POPÜLASYON GELİŞİMLERİ

Abstract

Sebzelerin üretimini ve verimini önemli ölçüde azaltan biyotik ve abiyotik birçok etmen bulunmaktadır. Bu etmenlerden biri olan Tripsler (Thysanpotera) doğrudan emgi sonucu yapmış oldukları zararın dışında, birçok virüs ve virüs benzeri hastalıklara vektörlük yaparak bu zararı daha da artırmaktadır. Bu çalışma, Diyarbakır ili merkez Kayapınar ve Sur ilçeleri sebze üretim alanlarında 2022-2023 yıllarında domates, biber, patlıcan ve hıyar bitkilerinde bulunan trips türleri ile önemli olan türlerin popülasyon gelişimlerini takip etmek amacıyla yürütülmüştür. Çalışma, sebze fidelerinin ekiminden hasat dönemine kadar haftalık periyotlarla devam etmiştir. Bu amaçla örnekleme yapılan alanları temsil edecek şekilde 10 farklı bitkiden 20 yaprakta darbe ve yaprak toplama metoduyla örnekler alınarak sayımlar yapılmıştır. Araştırma sonucunda Diyarbakır ili sebze alanlarında Thripidae, Phlaeothripidae, Aeolothripidae familyalarına ait toplam 12 trips türü tespit edilmiştir. Belirlenen türlerin 8’inin zararlı tür olduğu ve bunların; Thrips tabaci (Lindeman 1889), Frankliniella occidentalis (Pergande 1895), Frankliniella tenuicornis (Uzel 1895), Tenothrips frici (Uzel 1895), Tenothrips hispanicus (Bagnall 1921), Chirothrips meridionalis (Bagnall 1927), Haplothrips reuteri (Karny 1907) ve Haplothrips ganglbaueri (Schmutz 1913) olduğu tespit edilmiştir., Scolothrips longicornis (Priesner 1926), Scolothrips latipennis (Priesner 1950), Aeolothrips intermedius (Bagnall, 1934) ve Aeolothrips wittmeri (Priesner, 1935) olmak üzere 4 tane de avcı tür belirlenmiştir. Trips türlerinin konukçu bitkide bulunma durumuna göre T. tabaci, F. occidentalis, F. tenuicornis, H. reuteri ve H. ganglbaueri örnekleme yapılan dört sebze türünde tespit edilmiştir. Trips türlerinin sebze türlerine göre bulunma oranları 2022 ve 2023 yıllarında hıyar, patlıcan ve biber bitkilerinde sırasıyla %72, %58, %50 ve %64, %57 %58 olarak kaydedilmiştir. Belirlenen trips türleri içinde en yaygın ve yoğun türün T. tabaci olduğu, bunu takiben ise F. occidentalis olduğu belirlenmiştir. Ancak, domateste 2022 yılında %45, 2023 yılında %46 oranında F. occidentalis’in en yoğun tür olduğu ve bunu T. tabaci’nin takip ettiği belirlenmiştir. T. tabaci’nin 2 yıllık popülasyon gelişimi çalışımlarında ise özellikle sebze ekiminin ilk yapıldığı haziran başında ve fenoloji dönemi sonunda (Ağustos sonu-eylül başı) yoğun olduğu, zaman içerisinde popülasyonun dalgalanmalar gösterdiği tespit edilmiştir. En yoğun popülasyonun hıyarda, en az ise biberde oluştuğu tespit edilmiştir. Tespiti yapılan avcı türlerden Aeolothrips wittmeri’nin ise Türkiye faunası için yeni bir kayıt olduğu belirlenmiştir.