XI. VE XII. YÜZYILLARDA FARS BÖLGESİ’NİN İDARİ TAKSİMATI

Abstract

Çalışmamızın konusu XI. ve XII. yüzyıllarda İran coğrafyasının en önemli merkezlerinden birisi olan Fars Bölgesinde hüküm süren siyasi güçlerin uygulamış oldukları idari taksimatın açıklığa kavuşturulmasıdır. İlk Çağlardan itibaren bölgenin en önemli yerleşim yerlerinden biri olarak her dönem talep gören Fars bölgesi, araştırmamızın konusu olan zaman aralığında da İran coğrafyasının siyasi, sosyal ve kültürel mirasına göre şekillenen idari yapılanmaya sahip olmuştur. İncelemiş olduğumuz yüz yıllık dönemde bölgenin idari yapılanması bir taraftan gelenekçi yapının devamı şeklinde varlığını sürdürürken diğer taraftan da bölgeyi hâkimiyet altına alan siyasi güçlerin getirdiği yenilikleri bünyesine dâhil etmiştir. Bu süreçte bölgedeki İran kökenli yerel hanedanların yanı sıra idari yapılanmanın gelişimine en fazla katkı sağlayan devletler ise Abbasiler, Büveyhiler ve Büyük Selçuklular olmuştur. Araştırdığımız dönemde Fars bölgesinde hüküm süren Saffariler ve Şebânkâreler gibi İran kökenli yerel hanedanlar ise güçlü devletlerin bölgeye tahsis ettiği idari yapılanmanın birer uygulayıcısı olarak görülmektedir. Çalışmamızda ele aldığımız zaman aralığına konu olan idari taksimatın daha sağlıklı bir şekilde anlaşılabilmesi adına ilk olarak İran ve Fars bölgesinin siyasi, sosyal ve kültürel tarihi üzerine bilgiler verilmiştir. Devamında ise XI ile XII. yüzyıllarda Fars bölgesinin idari taksimatının şekillenesinde rol oynayan unsurların anlaşılabilmesi adına önceki dönemlerdeki uygulamalar incelenmiştir. Esas çalışma konumuz olan zaman aralığı ele alınırken de öncelikle büyük oranda Fars coğrafyasına göre şekillenen idare birimler tespit edilerek başlıklar halinde açıklanmıştır. Son olarak buidari birimlerde yer alan kurumlar alt birimleriyle birlikte ele alınmıştır. IV Bu kurumlarda farklı zaman dilimlerinde farklı siyasi otoritelere bağlı olarak görev yapan idarecilerden örnekler de verilmiştir. Fars bölgesinde düzenin sağlayıcısı olarak yer alan bu idari kurumlar ve görevliler mevcut siyasi otoritenin gücü ile doğru orantılı olarak bölgedeki etkinliğini sürdürmeye çalışmıştır.