TARİHTEN GÜNÜMÜZE YEZİDİLİK/ÊZÎDÎLİK VE VİRANŞEHİR YEZİDİLİĞİ/ÊZÎDÎLİĞİ

Abstract

‘‘Tarihten Günümüze Yezidîlik/Êzîdîlik ve Viranşehir Yezidîliği/Ezîdîliği” isimli tezimizin konusu, adından da anlaşılacağı üzere, tarihi süreçte genelde Ezidîlik iken özelde ise Viranşehir Ezidîliği’dir. Giriş kısmında araştırmanın konusu, amacı ve yöntemi hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde, tarihî süreçte Ezidîliğin aslı ve ne olduğuyla ilgili yapılan çalışmalardaki görüşlere yer verilmiştir. Ezidîler için en önemli şahsiyet Şeyh ‘Adî b. Müsafîr’dir. Her Ezidî, Şeyh ‘Adî’yi dinin kurucusu ve önderi kabul etmektedir. Ancak Ezidîlikle ilgili yapılan çalışmalarda, günümüz Ezidîliğinin, Şeyh ‘Adî’nin yeğeni Hasan b. ‘Adî tarafından meydana getirildiği aktarılmaktadır. Röportaj yaptığımız Ezidîlerce, Melek Tâvus’un, Ezidîlikte bazen Melek Cebrail’i, bazen de Âdem’e secde etmeyen Azazil’i temsil ettiği anlaşılmıştır. Ahiret, Cennet-Cehennem ve peygamber inancı bir grup Ezidî din mensuplarında mevcuttur. Ancak, bu görüşe inanmayarak bu görüşün olmadığını inkâr eden ve Tenâsüh fikrini benimseyen bir grubun varlığı da bilinmektedir. Ezidîlikte namaz, zekât, hac, oruç ve kurban gibi ibadetler de vardır. Ezidîlikte çok kapalı sosyal ve dini sınıflar mevcuttur. Sınıflar arası geçiş ve sınıflar arası evlilik kesin surette yasaktır. Ayrıca başka bir dinden herhangi bir kişi Ezidîlik dinine giremez. Bunun nedeni, Ezidîliğin soy yoluyla devam eden bir din olmasındandır. Ezidîliğin anavatanı, Kuzey Irak ve Mezopotamya bölgeleri olmakla birlikte, son yıllarda yaşanan göçler neticesinde bu V bölgelerde Ezidî nüfusu azalmış ve insanlar daha çok Avrupa ülkelerine göç etmiştir. Sözlü geleneğe dayalı olan Ezidîlik, gerek yazılı kaynakların azlığından gerekse farklı kültür ve dinlerin etkisinde kalmasından dolayı senkretik bir durum arz etmektedir. Tezin ana konusunu teşkil eden ikinci bölümde ise Viranşehir Ezidîliğinin anlaşılmasına katkı sağlamak amacıyla, Şanlıurfa ilinin Viranşehir ilçesinde hayatlarını sürdüren Ezidîlerin; tarihsel, kültürel, sosyal ve dinî yaşantıları ayrıntılı bir şekilde ele alınmaya çalışılmıştır. Yapılan araştırmada, Viranşehir Ezidîliği ile Ezidîliği anlatan son dönem kaynaklarda geçen Ezidîlik arasında, ortak görüşlerin varlığıyla beraber bazı farklılıkların mevcut olduğu müşahede edilmiştir. Özellikle de Geleneksel Ezidîlik ile Viranşehir Ezidîliği arasında mevcut olan inanç, ibadet ve ahlak alanlarındaki benzerlik ve farklılıklar açıklığa kavuşturulmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda, günümüzde Viranşehir’de halen mevcut olan dört Ezidî köyüne gidilmiş, köylerdeki kanaat önderleri ile röportajlar yapılmış, konumuz açısından önem arz eden bazı fotoğraflar çekilmiş ve ekte sunulmuştur. Ayrıca bu tezin önemi, Ezidîlerin hemen hemen hiç kimseye bu konularda röportaj vermeyip, kendilerince güvendikleri bazı samimi dostların araya girmesiyle, bize dinleri hakkında röportaj vermelerinden kaynaklanmaktadır.