HALȊFE b. HAYYȂT VE KİTÂBÜ’T-TABAKȂT ADLI ESERİNDE GEÇEN HANIMLAR

Abstract

Bu tezde, Halîfe b. Hayyât’ın hayatı ve eseri Kitâbü’t-tabakât’ta yer alan hanım sahâbîler hakkında araştırma yapılmıştır. Halîfe’nin bu eserinde kendilerine yer verdiği hanım sahâbîler tespit edilmeye çalışılarak, hayatları ve Resûlullah’tan (s.a.s.) yaptıkları rivayetler aktarılmaya çalışılmıştır. Tez, üç bölüm şeklinde oluşturularak, birinci bölümde Halîfe b. Hayyât’ın hayatı, ilmi kişiliği, talebeleri, yararlandığı kaynaklar ve tarih yazıcılığı ele alınmıştır. İkinci bölümde Halîfe’nin Kitâbü’t-tabakât’ı metodik olarak incelenerek eser hakkında detaylı bilgi verilmeye çalışılmıştır. Üçüncü ve son bölüm olan tezin ana kısmında ise, Halîfe’nin Tabakât’ında yer alan hanım sahâbîler detaylı bir şekilde incelenmiş ve haklarında bilgi verilmeye çalışılmıştır. Önemli tabakât yazarları içerisinde yer alan Halȋfe b. Hayyât, alanında meşhûr bir tabakât ve tarih yazıcısı olarak bilinir. Basra’da doğmuştur. Hem iyi bir tarihçi hem de iyi bir hadisçidir. Tarih ve ensâb alanlarında eserler yazdığı tespit edilmiş olup, Kitâbü’t-tabâkât ve Târîh adlı meşhûr eserleri günümüze ulaşmış, alanında da önemli bir kaynak niteliği oluşturmuştur. Onun bu kıymetli eseri Tabakât‘ı alanına dair yazılmış olanlar içerisinde ilklerden sayılmış ve tabakât alanında bir yöntem oluşmasına kaynaklık etmiştir. İslâm’ın gerek Mekke gerek Medîne döneminde farklı pozisyonlarda bulunan birçok hanım sahâbî görülmektedir. Tezde, araştırmalara konu olan Halîfe b. Hayyât’ın Kitabü’t-tabakât adlı eserindeki hanım sahâbîlerin hayatlarına ve yine V onların neseplerine dair haklarında detaylı bilgiler elde edilerek, hayatları aktarılmıştır. Kabile esasına göre sıralaması verilen bu hanımlar adları, nesepleri, ailesi, evliliği, çocukları, İslâm’a katkıları ve rivayetleri yanında daha birçok yönüyle ele alınmıştır. Bu incelemeler yapılırken hanımların mensup olduğu kabilelerin adları ve bu kabileye mensup olan kaç hanım olduğu belirlenmiştir. Bu hanımlar mensup oldukları kabilelerin alt başlığı şeklinde Halîfe’nin eserdeki ele alış sırasına göre sıralanmıştır. Eserde yer alan hanım sahâbîler kimi yerde künyeleriyle kimi yerde ise isimleriyle zikredilerek tekrarlanmıştır. Bunun yanında sadece adı zikredilerek nesebi hakkında herhangi bir bilgi bulunmayan hanım sahâbîler de mevcuttur. Resûlullah’ın (s.a.s.) yanında bizzat bulunan veya onun olduğu bir mekânda yer alan hanımların ağzından yapılan hadis rivayetlerine de yer verilmiştir. Genel hatlarıyla bakıldığında eserde zikredilen hanımların tamamının sahâbîlerden olduğu, tâbiîn veya tebeü’ttâbiînden kimsenin yer almadığı tespit edilmiştir. Özellikle hanım sahâbîlere dair yapılan çalışmaların azlığı, bizi böyle bir çalışmaya sevk etmiştir. Araştırmalar neticesinde elde edilen hanım sahâbîlere dair bulgular bu alandaki çalışmaların daha fazla arttırılarak, hakkında pek fazla bilgi bulunmayan bu kıymetli hanımların ortaya çıkarılması gerektiği ihtiyacını da gözler önüne sermiştir.