DİCLE HAVZASI’NDAKİ KURAKLIĞIN İKİ DEĞİŞKENLİ KOPULA TEORİSİ İLE ANALİZİ

Abstract

Kuraklık, temel olarak birbirleriyle ilişkili olan süre, şiddet, yoğunluk, frekans, pik değeri ve etki alanı gibi bileşenlerden oluşur: Geleneksel kuraklık analizlerinde kuraklığa etki eden bileşenler tek değişkenli olarak değerlendirilir. Ancak gerçekçi bir kuraklık değerlendirmesi için bu parametrelerin birlikte incelenmesi gerekir. Kuraklık parametrelerinin ortaklaşa bir şekilde ve çok değişkenli değerlendirmesi “kopula fonksiyonları” yardımıyla yapılabilir. Bu tez çalışmasında, Dicle Havzası'nın Türkiye kısmında yer alan 16 akım gözlem istasyonu için Akım Kuraklık İndeksi (SDI) ile hidrolojik kuraklık, 8 meteorolojik gözlem istasyonuna ait meteorolojik kuraklıklar ise Standartlaştırılmış Yağış Evapotranspirasyon İndeksi (SPEI) kullanılarak 3 aylık zaman ölçeği kullanılarak hesaplanmış ve değerlendirilmiştir. Run teorisi kullanılarak kuraklık süresi ve şiddeti değerleri için elde edilmiş ve bu parametrelerin en uygun marjinal dağılımı 13 dağılım fonksiyonu arasından belirlenmiştir. Sekiz farklı kopula (Ali-Mikhail-Haq, Clayton, Frank, Galambos, Gaussian, Gumbel-Hougaard, Joe ve Plackett) test edilerek havzadaki hidrolojik ve meteorolojik kuraklığın süresi ve şiddetini beraber değerlendiren en iyi kopula fonksiyonu seçilmiştir. Hem hidrolojik hem de meteorolojik kuraklarda havzada en iyi performansı gösteren Galambos kopulası yardımıyla tek değişkenli, iki değişkenli dönüş periyotları hesaplanmış, koşullu olasılık ve dönüş periyot eğrileri elde edilmiştir. Çalışmada elde edilen kuraklık analizi sonuçlarına göre, bölgedeki kuraklığın hemen hemen tüm istasyonlarda 1998 yılından itibaren sıklığını belirgin bir şekilde arttırdığı görülmüştür. Kuraklık süresi ve şiddetinin ortak değerlendirildiği iki değişkenli TDS dönüş periyodu değerlerine göre; hidrolojik kuraklık için Dicle Havzası’nın orta ve batı kısmında bulunan D26A008, D26A012, D26A032, E26A010 ve E26A024 istasyonlarının, meteorolojik kuraklık için havzasının merkezinde yer alan 17210 (Siirt) ve doğusunda bulunan 17920 (Yüksekova) istasyonlarının, havzadaki diğer istasyonlara kıyasla daha fazla risk altında olduğu belirlenmiştir.