GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ'NİN KLİMATOLOJİK ZAMAN DİZİLERİNİN ÇÖZÜMLENMESİ VE ÇÖLLEŞMEYE EĞİLİMLİ ALANLARIN BELİRLENMESİ

Abstract

Türkiye’nin de içinde bulunduğu Akdeniz Havzası arazi bozulumu ve çölleşme süreçlerinden diğer birçok bölgeye göre daha fazla etkilenmektedir. Özellikle ülkemizde Güneydoğu Anadolu Bölgesi bu açıdan etkilenebilirlik derecesi en yüksek olan hassas yerlerden biri olduğu için kuraklık olaylarına eğilimlidir. Ne yazık ki iklim değişikliği/değişkenliği ve kuraklıkla birlikte şiddetlenen çölleşmenin insan kaynaklı bir fenomen olduğunu kabul etmek önem arz etmektedir. Herhangi bir yere özgü biyofiziksel, ekonomik, politik, sosyal sistemlerle birlikte çölleşme, karmaşık ve çok yönlü doğası gereği çevre- insan etkileşimlerinden kaynaklanır. Küresel ısınma ve iklimdeki geniş dalgalanmalar yağış modellerini de etkilediği için yağışın mevsimsel dağılımında ve yoğunluğunda değişikliklere neden olmaktadır. Yıl boyunca veya mevsimsel olarak önemli ölçüde değişkenlik gösteren yağışlar kuraklık ve dolayısıyla çölleşme açısından pozitif bir geri besleme yaratmaktadır. Bu çalışmada çölleşmenin nedenleri, sonuçları ve kuraklık, aridite gibi kavramlar geniş literatür taranarak açıklanmaya çalışılmıştır. Araştırmanın ana amacı çalışma sahası olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde çölleşme süreçlerinin ulaştığı boyutu tespit etmektir. Bu nedenle bölgeyi temsil eden 19 istasyona ait Meteoroloji Genel Müdürlüğünün uzun dönemli yağış ve sıcaklık verilerinden yararlanılmıştır. Çölleşmenin niceliğini ve alansal dağılımını ortaya koymak için Aridite indeksi (Aİ) kullanılmıştır. Uzun süreli yağış ve kuraklıkta meydana gelen dalgalanmalar ise yıllık kuraklık indeksi ve normalize edilmiş yağış anomalisi indeksi (NYİ) zaman serileri kullanılarak incelenmiştir. V Ayrıca yağış ve sıcaklık zaman dizilerinde gözlenen eğilimlerin istatistiksel anlamlılığı ve doğası parametrik olan en küçük kareler doğrusal regresyon (EKKD) ve parametrik olmayan M-Mann Kendall yöntemleri ile çözümlenmiş, istatistiksel olarak anlamlı olup olmadıkları da 0,05 anlamlılık (%95 güvenirlilik) düzeyinde sınanmıştır. Buna göre hem yıllık hem de mevsimlik açıdan sıcaklık ve yağış eğilimlerinde istasyonların çoğunda anlamlı sonuçlara ulaşılmıştır. Yağış değişkenliği açısından değişim katsayısı hesaplanarak alansal dağılımı jeoistatistiksel bir modelle haritalandırılmıştır. Öte yandan yapılan kuraklık indeksine göre bölge genelinin çölleşmeye açık olduğu saptanmıştır. Bu durumu bitki örtüsü dinamiklerindeki değişimler de desteklemektedir.