KARACADAĞ ALANINDAKİ ÖNEMLİ GÜBRE BÖCEĞİ TÜRLERİNİN (COLEOPTERA: SCARABAEIDAE; HYDROPHILIDAE) BİYOÇEŞİTLİLİĞİ, EKOLOJİSİ VE FARKLI GÜBRE MATERYALLERİNİ DEKOMPOZE ETME ÖZELLİKLERİ

Abstract

Bu çalışma 2017 ve 2018 yılları arasında Mardin, Diyarbakır ve Şanlıurfa il sınırlarında bulunan Karacadağ’da, Scarabaeidae ve Hydrophilidae (Coleoptera) familyalarına ait gübre böceklerinin bölgedeki varlığını, ekolojisini ve farklı gübre materyalleri ile olan ilişkisini ortaya çıkarmak için yürütülmüştür. Bu çalışmada Karacadağ, dört bölgeye ayrılmış (I. Siverek (Şanlıurfa), II. Viranşehir (Şanlıurfa), III. Derik (Mardin), IV. Çınar (Diyarbakır)) ve her bir bölge için mayıs ve ekim ayları arasında her on beş günde sürvey yapılmıştır. Çalışmada gübre böceği ergin bireylerini toplamak için çukur tuzakları, su tuzakları ve ışık tuzakları kullanılmıştır. Çukur tuzaklarda cezbedici olarak sığır, eşek, koyun, deve ve kanatlı hayvan dışkısı kullanılmıştır. Aynı zamanda tuzaklardan bağımsız olarak arazide bulunan hayvan dışkıları fiziki olarak kontrol edilmiş ve buradaki erginler örnek olarak alınmıştır. Çalışmanın sonucunda Scarabaeidae familyasından 8 cins, 13 tür, Hydrophilidae familyasından 1 cins 2 tür tespit edilmiştir. Aphodiinae (Coleoptera: Scarabaeidae) altfamilyasından; Acrossus Mulsant cinsine ait 1 tür, Colobopterus Mulsant cinsine ait 1 tür, Biralus Mulsant & Rey cinsine ait 1 tür, Aphodius Illiger cinsine ait 3 tür, Scarabaeinae (Coleoptera: Scarabaeidae) altfamilyasından; Cheironitis Lansberge cinsine ait 1 tür, Euonthophagus Balthasar cinsine ait 2 tür, Onthophagus Latreille cinsine ait 3 tür, Scarabaeus Linnaeus cinsine ait 1 tür, Sphaeridiinae (Coleoptera: Hydrophilidae) altfamilyasından Sphaeridium Fabricius cinsinden 2 tür olmak üzere toplam 15 tür tespit edilmiştir. Çalışmada toplam 3 580 adet ergin birey toplanmıştır. Örneklerin 40% ‘ı Şanlıurfa’da toplanmıştır. Örnek sayısına bakıldığında En fazla toplanan tür 779 ergin ile Sphaeridium scarabaeoides, en etkili tuzak yöntemi çukur tuzak, en çok tercih edilen gübre sığır gübresi olmuştur. 2018 yılında ayda bir olmak üzere toplamda yapılan 6 ölçümde ise sığır dışkısına, ortalama 2 saat 42 dakika sonra gelen ilk scarabeid tür Cheironitis pamphilus olmuştur. Ayrıca çalışmada saptanan 15 türden 7 tanesi; Aphodius (Otophorus) haemorrhoidalis, A. contaminatus, A. fimetarius, Biralus satellitius, Scarabaeus sacer, Sphaeridium marginatum, S. scarabaeoides çalışma alanını oluşturan her 3 il için de yeni kayıttır. Acrossus luridus ve Onthophagus taurus Mardin ve Şanlıurfa illeri için, Cheironitis pamphilus Diyarbakır ve Şanlıurfa, Colobopterus erraticus, Euonthophagus amyntas alces, E. atramentarius ise Mardin ili için ilk kayıt niteliğindedir. Türler arasında tür zenginliği en fazla olanı bulmak ve göstermek için çalışma alanını oluşturan 15 köy üzerinden rarefaction eğrisi kullanılmıştır. Tür zenginliği kıyaslandığında en yüksek habitat Gümüştaş Köyü’ne (Çınar, Diyarbakır) aittir. Araziden toplanan gübre böceklerinin kümülatif toplamı baz alınarak hazırlanan bolluk eğrilerine (K-Dominance) göre en yüksek çeşitlilik Dinçer Köyü (Viranşehir, Şanlıurfa), en düşük çeşitlilik ise Taşıt Köyü’nde (Derik, Mardin) olmuştur. Shannon (H') indeksi sonuçlara göre tür çeşitliliği en yüksek alan 1.074 ile IV. bölgede olan Gümüştaş Köyü olurken, en düşük tür çeşitliliğine sahip alan 0.928 ile III. bölgedeki Taşıt Köyü olmuştur. BergerParker (1/d) çeşitlilik indeksine göre 5.625 ile en yüksek değer I. bölgede bulunan Gedik Köyü olmuştur. Habitatlar arasındaki benzerlik oranı Bray-Curtis Cluster analizi sonuçlarına göre en yüksek benzerlik Karınca ve Dinçer köyleri (Viranşehir) 93.06% iken, en düşük benzerlik oranı 75.83% ile Alabaş (Çınar) ve Bayraklı (Derik) köyleri olmuştur.