VAN GÖLÜ HAVZASI’NDA KAR KURAKLIĞININ ARAŞTIRILMASI

Abstract

Bu çalışmada, Van Gölü Havzası’nda kar kuraklığı dönemlerinin belirlenmesi ve sınıflandırılması amaçlanmıştır. Havzadaki kar kuraklığını analiz etmek için Van (1980-2018), Tatvan (1980-2015), Erciş (1980-2011) ve Ahlat (1988-2011) istasyonlarında kaydedilen veriler değerlendirilmiştir. Kar kuraklığı, kış aylarının sıcaklık değerlerindeki artıştan ve/ya da yağış miktarı eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Bu kapsamda kar kuraklığı, kar-su eşdeğerinin (KSE) normalin altında kaydedildiği kış mevsimlerine ait toplam yağış miktarı (mm) ve ortalama sıcaklık değerlerine (°C) dayanarak sıcak, kuru ve sıcak-kuru kar kuraklıkları olarak sınıflandırılmıştır. Normalin altındaki KSE’ye sahip her kış mevsimi sınıflandırıldıktan sonra her kar kuraklık türünün ortalama şiddeti, olasılığı (sıklığı) ve risk değerleri hesaplanmıştır. Van Gölü Havzası’nda gerçekleşen kar kuraklıklarının klimatolojik analizi KSE, yağış ve sıcaklık değerleri aracılığıyla yapıldıktan sonra kar kuraklığı yıllarındaki hidrolojik koşulları incelemek için akarsu akım değerleri kullanılmıştır. Çalışma sahasında, kar kuraklıklarına ait en yüksek ortalama şiddet, olasılık ve risk değerleri sıcak kar kuraklığı (SKK) için belirlenmiştir. SKK, kış mevsimindeki sıcaklık artışlarından dolayı yağışın kar yerine yağmur veya karla karışık yağmur yağışı şeklinde yağmasından kaynaklanmaktadır. Havzadaki uzun yıllar (1980-2018) mevsimlik sıcaklık değerleri incelendiğinde, kış mevsimi dâhil olmak üzere, bütün mevsimlerde sıcaklık değerleri artış eğiliminde olmuştur. Bu nedenle, SKK’nin havzada baskın olması beklenen bir sonuçtur. v SKK’den sonra ortalama şiddet ve risk oranı bakımından en yüksek değerler kuru kar kuraklığı (KKK) için gözlenmiştir. KKK, yağış miktarındaki azalmalar tarafından denetlenir. Van Gölü Havzası genel olarak karasal bir iklim rejimine sahip olduğundan dolayı özellikle kış aylarına ait yağış miktarında zaman zaman gözlenen azalmalar, KKK’nin daha şiddetli geçmesine yol açmaktadır. Gerçekten, yağış ve sıcaklık koşullarının birlikte etkisi altında gerçekleşen sıcak-kuru kar kuraklığının (SKKK) havza genelinde gerçekleşme olasılığı KKK’den yüksek olmasına rağmen KKK’nin ortalama şiddet ve risk değerleri daha yüksek seviyede yer almaktadır. Kar kuraklığı yıllarına ait akarsu akım değerleri, genel olarak normal akım koşullarının altında gerçekleşmesine rağmen bazı yıllar, beklentilerin aksine, normalin üzerinde gözlenmiştir. Kar kuraklığının yaşandığı belirli yıllara ait akarsu akımlarının beklenmeyen tepkisi, kıyı kesiminde bulunan meteoroloji istasyonları ve görece yüksek dağlık alanlarda kurulan akarsu gözlem istasyonlarının bulunduğu sahaların yerel iklim koşulları bakımından (özellikle sıcaklık ve yağış koşulları) farklılık göstermesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Türkiye’de kar kuraklığı ile ilgili bilimsel bir çalışmaya rastlanmamıştır. Dolayısıyla, bu araştırma Türkiye’deki konuya ilişkin literatür eksikliğinin giderilmesi ve kar kuraklığı çalışmalarına öncülük etmesi bakımından ayrı bir öneme sahiptir.