SEMİ-ARİD KOŞULLARDA FARKLI ANAÇLAR ÜZERİNDE YETİŞTİRİLEN SOFRALIK ÜZÜM ÇEŞİTLERİNİN VERİM, KALİTE VE ÇEKİRDEK ÖZELLİKLERİ İLE STOMA MORFOLOJİLERİNİN İNCELENMESİ

Abstract

Semi-arid iklim koşullarında farklı anaçlar üzerine aşılı sofralık üzüm çeşitlerinin verimliliği, yaş üzüm kalitesi, çekirdeklerinin pomolojik özellikleri, yağ asidi kompozisyonarı ve yapraklarında stoma morfolojileri ile bitki besin elementi içeriklerinin incelendiği bu çalışma; 2017-2018 yıllarında Şanlıurfa’da susuz koşullarda yetiştirilen çift kollu kordon terbiye şekli verilmiş 3 yaşındaki omcalarda yürütülmüştür. Çalışmada iki farklı Amerikan asma anacı (1103 P ve 110 R) üzerine aşılı 6 sofralık üzüm çeşidi (Red Globe, Trakya İlkeren, Ata Sarısı, Barış, Hatun Parmağı ve Horoz Karası) incelenmiştir. İncelenen yaş üzüm kalite ölçütlerinin tamamında çeşitler arasında farklılıkların olduğu saptanmıştır. Buna karşın anaçların, üzerlerine aşılı olan sofralık üzüm çeşitlerinin; verim, salkım sayısı, salkımdaki tane sayısı, salkımda pazarlanamaz tane sayısı, şıra miktarı üzerinde etkilerinin olduğu ancak incelenen diğer özellikler üzerinde etkili olmadıkları saptanmıştır. Ayrıca yetiştiricilik yapılan yılın iklimsel özelliklerinin de yaş üzüm kalitesi üzerinde büyük ölçüde etkili olduğu belirlenmiştir. Buna göre daha yağışlı geçen yıllarda; susuz koşullarda yetiştirilen sofralık üzüm çeşitlerinin verim, salkım ağırlığı, şıra miktarı ve tartarik asit miktarının arttığı belirlenmiştir. Çalışmada incelenen sofralık üzüm çeşitlerinden Horoz Karası; verim, salkım sayısı, tane boyu ve şıra miktarı bakımından öne çıkmıştır. Anaçlar kendi aralarında karşılaştırıldıklarında; 1103 P anacının verimi, salkım sayısını ve şıra miktarını 110 R anacına kıyasla arttırdığı görülmüştür. 1103 P anacının, 110 R anacına göre; üzerine aşılanan sofralık üzüm çeşitlerinin dinlenmeden çıkışlarını ve tam çiçeklenme dönemine ulaşmalarını geciktirdiği buna karşın ben düşme ve hasat olgunluğuna kadar geçen süreyi etkilemediği saptanmıştır. Bununla birlikte, erken dönemde oluşan bu fark nedeniyle 1103 P anacına aşılı çeşitlerin daha geç hasat olgunluğuna ulaştıkları saptanmıştır. Sofralık üzüm çeşitlerinin yapraklarında incelenen stoma özellikleri bakımından çeşitler arasında belirgin farklılıklar olduğu ancak bağda kullanılan anacın bunlar üzerine etkilerinin sınırlı olduğu saptanmıştır. En yüksek stoma yoğunluğu, potansiyel iletkenlik indeksi ve oransal stoma alanı Horoz Karası çeşidinde görülmüştür. Daha kurak şartlarda; asmaların stoma yoğunluğu, stoma eni, stoma şekil katsayısı, stoma alanı, potansiyel iletkenlik indeksi ve oransal stoma alanının arttığı belirlenmiştir. Yapraklarda stoma yoğunluğunun vejetasyon ilerledikçe azaldığı saptanmıştır. Araştırmada kullanılan üzüm çeşitlerine ait üzüm çekirdeklerinin gerek pomolojik gerekse kimyasal içerikleri yönünden birbirlerinden farklılık gösterdikleri; bu farklılığa genotipin neden olduğu ve bağda kullanılan anacın bunlar üzerinde etkisinin olmadığı saptanmıştır. Üzüm çekirdeklerindeki sabit yağ miktarının ve yağ asidi kompozisyonunun; çeşide, bağda kullanılan anaca ve yıllara göre değişebileceği saptanmıştır. Üzüm çekirdeği yağında bulunan yağ asitleri çoktan aza doğru; Linoleik asit > Oleik asit > Palmitik asit > Stearik asit > Trans-elaidik asit olarak sıralanmıştır. Ayrıca yaprakların bitki besin elementi içeriklerinin incelenen çeşide ve kullanılan anaca göre değiştiği belirlenmiştir. Yarı kurak iklim koşullarında Hatun Parmağı ve Horoz Karası çeşitlerinin yetiştiriciliğinin yapılmasının ve 1103 P anacının kullanılmasının uygun olduğu sonucuna varılmıştır.