SEYYAHLARIN GÖZÜYLE HALEP

Abstract

Sosyal tarih açısından vazgeçilmez bir yeri olan seyahatnameler, resmi tarihlerin çoğu zaman görmek istemediklerini gören, duymadıklarını duyan bir özelliğe sahiptirler. Bir memleketin tarihçileri açısından sıradan olan birçok husus bir yabancı için oldukça sıra dışı olabilmektedir. Seyahatnameler bir bakıma tarihin satır aralarıdır. Tarihin “aldı”, “fethetti”, “yıkıldı”, arasında sıkışan yönü yerine, insan unsurunun tüm sıradanlığıyla izlenebildiği eserlerdir. XVII. yy’da birçok seyyahın müşahedesine göre Halep, Osmanlı şehirleri arasında büyüklük yönünden Đstanbul ve Kahire’den sonra üçüncü sırada gelmektedir. Osmanlı tarihi açısından bu kadar önemli olmasına rağmen doğru dürüst bir çalışmanın olmaması üzüntü vericidir. Halep olmadan Osmanlı iktisâdi hayatı tam olarak anlaşılamaz. Halep’in önemi sadece Osmanlı tarihi açısından değildir. Kurulduğu dönemden itibaren her dönem bir ilgi ve cazibe merkezi olmuştur. Bu da onun stratejik konumundan kaynaklanmaktadır. Bir liman kenti olmamasına rağmen, ticarette bu kadar etkin olabilen başka bir şehir yoktur. Bu kadar önemli bir şehrin tarihini araştırmak önemi oranında zorluğu da büyüktür. Halep özellikle XVII. yy’dan itibaren tabiri caizse seyyah akınına uğramıştır. Bunlar arasında bir eleme yapmak, konunun sınırlandırılması noktasında bir zorunluluk olmuştur. Seyyahların çokluğunun yanı sıra farklı dillerde olmaları ayrı bir zorluktur. Bunlar misyoner, ajan, esir, din adamı, tüccar, konsolos, araştırmacı v.b gibi meslek ve işlerle uğraşan insanlar olabilmektedirler. Tüm bunlardan öte ele alınan seyyahların hemen her konuya değinmiş olmaları ayrı bir mesele olarak karşımıza çıkmıştır. Özellikle batılı seyyahların verdiği bilgileri bir süzgeçten geçirmeden kabul etmek, kendi tarihini oryantalistlerin insafına terk etmek anlamına gelir. Elimizden geldiği kadar bu hataya düşmemeye çalıştık. Ortaçağ’da Halep ile alâkalı seyahatnamelerin büyük çoğunluğu Arapça olarak telif edilmiştir. Son derece ağır bir dili olan bu eserleri çevirirken bir hayli zorlandık. Konuya katkısı olur düşüncesiyle çevirdiğimiz bazı eserleri içeriğindeki hurafeler yüzünden elemek zorunda kaldık. Bu tür zorluklarla karşılaşınca dil öğretme konusunda özürlü olduğumuzu bir kez daha anladım. Bu konuda bana yardımını esirgemeyen değerli dostum Hasan Bayar’a şükran borçluyum. V Otuz beşinden sonra bu işlere girmem konusunda bana örnek olan ve beni cesaretlendiren değerli arkadaşlarıma ve hocalarıma ayrıca teşekkür ediyorum. Kaynak konusunda ve yönlendirmeleriyle yardımlarını esirgemeyen Prof. Dr. Abdullah EKĐNCĐ’ye ve bana katlanan danışmanım Doç. Dr. Kazım PAYDAŞ’a şükranlarımı sunuyorum. Galiba en zoru hem baba, hem eş hem de öğrenci olmak. Ödevi konusunda yardımımı isteyen çocuklarıma, benimde dersim var dediğimde, “senin dersin mi önemli benim ödevim mi?” diyen çocuklarıma teşekkür ediyorum. Benim yerime durumu kurtarmaya çalışan eşime ayrıca teşekkür ediyorum.