GELENEKTEN DEĞİŞİME ALTIN ORDA DEVLETİ’NDE BERKE HAN DÖNEMİ (SİYASET-KÜLTÜR-DİN)

Abstract

Bu çalışmanın konusu, Berke Han’ın 1255-1266 yılları arasında Altın Orda Devleti’ndeki hükümdarlığını, siyasi, kültürel ve dini faaliyetlerinin incelenmesidir. Berke Han’ın Altın Orda Devleti’nde, yaklaşık 10 yıllık hükümdarlığı döneminde yapmış olduğu faaliyetler kaynakların vermiş olduğu bilgiler dâhilinde incelenip bu bağlamda Türk Tarihi açısından önemli bir yere sahip olan Altın Orda hükümdarının faaliyetleri hakkında bilgi vermek amaçlanmaktadır. Bu çalışmada Berke Han’ın siyasi faaliyetleri hakkında, akrabası olan diğer Moğol hükümdarları ile mücadelesi ele alınmıştır. Özellikle Berke Han’ın İslam dinini kabul etmesinden sonra, putperest olan Moğol akrabalarının Müslümanlara karşı yürütmüş oldukları düşmanca siyasete karşı Berke Han’ın kendisini İslam dünyasının bir lideri olarak telakki edip Moğol akrabalarına karşı Müslümanların hakkını savunmasını açıklamak çalışmamızın ana bölümünü teşkil etmektedir. Bu netice ile Berke Han’ın Müslüman hükümdarlar ile ittifak kurması, Moğolların bir süre Anadolu ve Suriye-Mısır seferlerine yönelememelerine sebep olmuştur. Altın Orda Devleti’nin kurulmuş olduğu bölgede daha önceleri Kıpçak Türklerinin bulunması ve yıkılmasından sonra hala etkilerini devam ettirmekte olan Müslüman Bulgarların yer alması, bu devletin Türk-İslam kimliğine bürünmesini sağlamıştır. Berke Han’ın Müslüman olması ile Anadolu’nun çeşitli bölgelerinden gaza faaliyetlerini sürdürmek için gelen Türk dervişleri, gazileri ve sûfilerinin faaliyetleri kısa zamanda Altın Orda Devleti’nin Türk-İslam devleti olarak telakki edilmesini sağlamıştır. Berke Han’ın, Müslüman olması ile birlikte Altın Orda Devleti’ne kazandırmış olduğu kültürel VIII faaliyetler neticesinde bu bölgede Türk nüfusunun ve Müslüman nüfusunun artarak devam etmesi, kendisinden sonra gelen hükümdarların da faaliyetlerine bir örnek olmuştur. İslamî kurallara tam bir şekilde riayet etmeye çalışan Berke Han, aynı zamanda atası Çinggiz Han’ın Yasası’na da bağlı kalmıştır. Nitekim Hülegu Han ile savaş sebeplerinden biri dini konularda iken diğer bir sebep ise Berke Han’a göre Hülegu Han’ın Çinggiz Han Yasası’na riayet etmemesi de bir savaş sebebi olarak görülmekte idi.