MARDİN İLİ GEOFİT FLORASI İLE ETNOBOTANİK ÖZELLİKLERİ VE BAZI TAKSONLAR ÜZERİNDE FİTOKİMYASAL ARAŞTIRMALAR

Abstract

Bu çalışma Mardin ili sınırlarında yayılış gösteren geofit florası ile etnobotanik özellikleri ve 7 geofit taksonunun fitokimyasal özelliklerini tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Araştırma alanından 2019- 2021 yılları arasında toplanan 1100 bitki örneğinin değerlendirilmesi sonucunda 30 familya ve 64 cinse ait 167 tür ve türaltı takson tespit edilmiştir. Bunların 57’si Mardin için yeni kaydedilmiştir. Araştırma alanında en fazla takson içeren familyalar ve içerdikleri takson sayıları sırayla; Amaryllidaceae 32 (%19.27), Asparagaceae 26 (%15.66), Orchidaceae 21 (%12.65), Iridaceae 18 (%10.84), Liliaceae 12 (%7.22), Araceae 8 (%4.81) ve Ranunculaceae 8 (%4.81)’dir. Araştırma alanından en fazla takson içeren ilk 9 cins; Allium 27 (%16), Iris 8 (%4.82), Ornithogalum 8 (%4.82), Orchis 7 (%4.21), Ophrys 6 (%3.61), Gagea 6 (%3.61) Ranunculus 6 (%3.61), Crocus 5 (%3), Bellevalia 5 (%3)’dir. Taksonların 26’sı (%15.56) endemiktir. Çalışmada Allium mardinense yeni tür olarak yayınlanmıştır. Araştırma alanındaki geofitlerin fitocoğrafik dağılıma göre takson sayıları; İran-Turan 84 (%50.6), D. Akdeniz 17 (%10.24), Akdeniz 15 (%9.03), Avrupa-Sibirya 2 (%1.2), bilinmeyen ise 47 (%28.31) ile temsil edilmektedir. Araştırma alanındaki geofitlerden 76’sı (%45.78) soğanlı, 44’ü (%26.5) yumrulu, 32’si (%19.27) rizomlu ve 15’i (%9.03) kormludur. Etnobotanik çalışmada Mardin’in 9 ilçesine bağlı 18 farklı yerleşim yeri gezilmiş ve 61 kaynak kişi ile görüşülmüştür. Kaynak kişilerin yaş ortalaması 45’dir. Yapılan etnobotanik araştırmada 18 familya ve 28 cinse ait 61 geofit taksonun etnobotanik özellikleri tespit edilmiştir. Familya bazında en fazla kullanım Amaryllidaceae (13), Iridaceae (12), Araceae (8); cins bazında ise en fazla kullanım; Allium (10), Iris (6) ve Crocus (4) olarak belirlenmiştir. Bitkilerin en çok kullanılan kısımlar yaprak ve toprak üstü kısımlardır. Etnobotanik özellikleri belirlenen bitkiler gıda, tıbbi, süs, koku ve boyar madde amacıyla kullanılmaktadır. Fitokimyasal çalışmalarda 5’i endemik toplamda 7 bitki’nin soğan/yumru, yaprak ve çiçek kısımları çalışılmıştır. Allium armerioides, Bellevalia pseudolongipes, Muscari discolor’da üç farklı ekstraksiyon yöntemi (GY, MD, MAS) ve üç farklı solvent (Etanol, su, hekzan) ile elde edilen ekstreler, Arum rupicola var. rupicola, Biarum bovei, Hyacinthella siirtensis, Scilla hyacinthoides bitkilerinde ise geleneksel ekstraksiyon yöntemi (GY) ve etanol solventi ile elde edilen ekstrelerin toplam fenolik madde, toplam flavonoid madde, toplam tanen miktarı, DPPH, ABTS, CUPRAC antioksidan kapasite analizleri ve LC-MS/MS fenolik içerikleri araştırılmıştır. Toplam fenolik ve flavonoid madde miktarında en iyi değer Arum rupicola var. rupicola yaprağında; DPPH ve CUPRAC antioksidan analizinde en iyi değer Muscari discolor yaprağında; ABTS antioksidan analizinde en iyi değer Hyacinthella siirtensis yaprağında tespit edilmiştir. LC-MS/MS sonuçları incelendiğinde belirlenen fenolik maddeler içerisinde en fazla bulunan madde vanilik asit Allium armerioides çiçeğinde; Hidroksinnamik asit, Bellevalia pseudolongipes yaprağında, Fumarik asit ise Muscari discolor çiçeğinde tespit edilmiştir. Toplam kondanse tanen analizi sonuçlarıda ise en yüksek değer Arum rupicola var. rupicola ve Muscari discolor çiçeğinde belirlenmiştir.