GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ BUĞDAY ALANLARINDAKİ YABANCIOTLAR İLE EKİN SAPARILARI (HYMENOPTERA: CEPHIDAE)’NIN YOĞUNLUKLARI ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN BELİRLENMESİ

Abstract

Yabani hardal (Sinapis arvensis L.), yol kenarları, çıplak araziler, tarım alanları ve otlakları istila eden dünya çapında problem olan bir yabancıottur. Bu anlamda birçok zararlı böcek ve hastalık etmenlerine de konukçuluk yapmaktadır. Ekin saparıları [Cephus pygmeus (L.) ve Trachelus tabidus (F.) (Hymenoptera: Cephidae)] yabani hardal ile bulaşık olan tarlalarda (tarla içinde veya tarla kenarlarında) daha yüksek yoğunluk göstermektedirler. Bu çalışma, Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bulunan Diyarbakır ve Şanlıurfa illerindeki buğday alanlarında yabani hardal yoğunluğu ile ekin saparılarının bulaşıklığı arasındaki ilişkiyi incelemek amacıyla yapılmıştır. Çalışmada her bir il için çoğunlukla yabani hardal yoğunluğu olan (5 adet) ve olmayan (5 adet) toplam 10 buğday tarlası seçilmiştir. Bu tarlalar daha sonra 30 × 30 m’lik karelere (grid) bölünmüş ve örneklemeler 40 gridde gerçekleştirilmiştir. Her bir griddeki yabani hardal kaplama alanı ve ekin saparıları ergin yoğunluklarını kaydetmek için ¼ m2 ’lik demir çerçeve ile atrap kullanılmıştır. Elde edilen verilerle ekin saparıları ve yabancıotlar arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla lineer regresyon analizi yapılmıştır. Benzer şekilde, çalışma yürütülen tarlalar, iller ve buğday türleri arasındaki farklılıklar varyans analizi kullanılarak belirlenmiştir. Buğday ekili alanlarda yürütülen çalışmalar sonucunda, tarla kenarı ve tarla içlerinde iki yılda (2021, 2022) toplam 15 familyaya ait 34 yabancıot türü bulunmuştur. Bunlar arasında en yaygın ve yoğun olarak tespit edilen yabancıot türü yabani hardal olarak kaydedilmiştir. Bunun dışında yoğun olarak belirlenen diğer yabancıotların; yabani yulaf (Avena fatua L.), yabani arpa (Hordeum spontaneum K. Koch), ve düğün çiçeği (Rananculus arvensis L.) olduğu tespit edilmiştir. Ekin saparısı türlerinin nisan ayı başından itibaren doğaya çıktıkları ve yabani hardal bitkileri üzerinde beslendikleri belirlenmiş ve yoğun popülâsyonun yabani hardal üzerinde olduğu belirlenmiştir. Çalışmanın birinci yılında (2021) ekin saparıları yoğunluğunun yabancıotlu tarlalarda daha fazla olduğu (ort. 4.17 ergin/grid) tespit edilmiş, buna karşın ikinci yıl (2022) çalışmalarında yabancıotsuz tarlalarda ekin saparılarının daha fazla görüldüğü (ort. 5.33 ergin/grid) kaydedilmiştir. Sonuç olarak, yabani hardalın bölgedeki buğday alanlarında ekin saparılarının yoğunluğunu artırmada çok önemli olduğunu göstermektedir. Bu nedenle, bölgedeki ekin saparılarının bulaşıklığını azaltacak şekilde yabani hardal ile mücadele stratejileri benimsenmelidir.