SEBEB-İ NÜZÛLÜN TEFSİRE ETKİSİ BAKIMINDAN ÂL-İ İMRÂN SÛRESİ ÖRNEĞİ

Abstract

Kurân ilimleri içerisinde önem arz eden mevzulardan biri de esbâb-ı nüzûl ilmidir. Âyetlerin hangi bağlamda yorumlanması gerektiği noktasında tefsir âlimlerinin çoğu zaman ihtiyaç duyduğu bu rivâyetlerin önem arz ettiği bilinmektedir. Klasik tefsir kaynaklarımızda yer alan sebeb-i nüzûl rivâyetlerinin çokluğu ve hadis kritiğine tabi tutulmamıĢ olması, bu rivâyetlerden hangilerinin tercihe Ģayan olduğu konusunda kapsayıcı bir çalıĢmanın yapılmasına ihtiyaç duymaktadır. Müfessirlerin sebeb-i nüzûl rivayetleriyle ilgili yaklaĢımları değiĢkenlik göstermektedir. Müfessirlerin bir kısmı, âyette geçen ifadelerin maksadını ve çerçevesini belirlemede bu rivayetlerden faydalanırken diğer bir kısmı rivayet kullanımından baĢka yöntemleri benimsemiĢlerdir. Âyetin âyetle tahlili veya âyetin zâhirî manasıyla yetinilmesi gibi çeĢitli Ģekillerde ortaya çıkan bu yaklaĢımlarla kıyaslandığında, rivayetleri esas alan yaklaĢımların daha anlaĢılır ve tercihe Ģayan yorumlar elde ettiklerini söylemek mümkündür. Kurân‟ı Kerîm, geçmiĢ toplumların yaĢantılarını, indiği dönem içerisinde meydana gelen hâdiseleri ve ahiret âleminde vuku bulacak olaylar gibi çok çeĢitli konuları ihtiva etmektedir. Kurân âyetlerinin çoğu bu hedefi gerçekleĢtirmek üzere nazil olmuĢtur. Hz. Peygamber döneminde yaĢanan hâdiseler ve sahâbe tarafından yöneltilen sorular neticesinde birtakım âyetlerin nazil olduğu bilinmektedir. Kurân‟ın bütünü için sebeb-i nüzûl yaklaĢımlarının tespit edildiği bir çalıĢmanın bir tez kapsamına sığdırılması imkân dâhilinde değildir. Bu nedenle V çalıĢmamızın bir sûre üzerinden yapılması araĢtırmayı derinleĢtirmeye dava elveriĢli görülmüĢtür. Tezimizin alanını Âl-i Ġmrân Sûresinde yer alan ve belli bir sebebe bağlı olarak nazil olan âyetlerin sebeb-i nüzûl rivayetleri oluĢturmaktadır. Müfessirlerin nüzûl sebebi yaklaĢımlarının tespitinde klasik tefsir kaynaklarından Ġbn Cerîr etTaberî (ö. 310/922), ZemahĢerî (ö. 538/1143) ve Râzî (ö. 606/1209) ile birlikte çağdaĢ müfessirlerden ReĢîd Rızâ (ö. 1935), Elmalılı Hamdi Yazır (ö. 1942) ve Seyyid Kutub‟un (ö. 1966) tefsirleriyle sınırlı tutulmuĢtur. Bununla beraber farklı bazı rivâyetleri içeren tefsir eserlerine yer yer değinilmiĢtir. Yaptığımız bu çalıĢma bir giriĢ, üç ana bölüm ve bir sonuçtan meydana gelmektedir. GiriĢ bölümünde çalıĢmamızın konusu, yöntemi ve amacı gibi detaylara değinilmiĢtir. Birinci bölümde sebeb-i nüzûl ilmiyle ilgili önemli bazı baĢlıklara yer verilmiĢ ve bunlarla ilgili kısa bilgiler aktarılmıĢtır. Âl-i Ġmrân Sûresi içerisinde belli bir sebebe bağlı olarak nazil olan otuz dokuz âyetin var olduğu tespit edilmiĢtir. Bu âyetler, sûredeki öncelik sıraları gözetilmeden konu eksenli bir tasnife tabi tutulmuĢtur. Dolayısıyla çalıĢmamızın ikinci bölümünü toplumun ıslahına yönelik âyetler oluĢturmaktadır. Üçüncü bölümünde de ehl-i kitabı konu edinen âyetler yer almaktadır. Öncelikle âyetlerle ilgili sebeb-i nüzûl rivayetlerine yer verilmiĢ ve akabinde bu rivayetlerin kritiği yapılmıĢtır. Daha sonra da bu rivayetlerin, belirlenen tefsir eserleri üzerindeki etkileri gözlemlenmiĢ ve sonuç kısmında bu nokta üzerinde durulmuĢtur.