AVNĮ DİVĀNI’NIN ÇATI BAKIMINDAN İNCELENMESİ

Abstract

Çatı, genel olarak fiillerin özne, nesne ve tümleçlerle olan ilişkisi şeklinde tanımlanabilir. Gramerlerimizde yapılan çatı tanımlamalarının bir kısmı fiilin özne ve nesne ile olan ilişkisi üzerinde dururken bir kısmı da fiilin özne, nesne ve tümleçlerle olan ilişkisi üzerinde durmaktadır. Bununla beraber çatının tasnifi konu sunda da gramerlerimizde ayrılıklar mevcuttur. Kimi gramerlerde özne ve nesnenin durumuna göre sınıflandırma yapılırken kimi gramerlerde de fiilin çatı eklerinden herhangi birini alıp almamasına göre sınıflandırmalar yapılmıştır. Çatının tanımı ve tasnifindeki bu ayrılıklar çatı eklerinin işlevi için de söz konusudur. Çatı eklerini yapım eki, çekim eki ve her ikisinin arasına konumlandıran görüşler bulunmaktadır. Ayrıca çatı ekleri için ayrı bir başlık açılmış, bu ekler detaylı bir şekilde örneklerle verilmiştir.Çatı ekleri verilirken Zeynep Korkmaz’ın Türkiye Türkçesi Şekil Bilgisi ve Muharrem Ergin’in Türk Dil Bilgisi adlı eserleri kaynak alınmıştır. Bu çalışmada Avnī Divānı çatı yönünden incelenmiş, Divān’daki tüm beyitlerde geçen ve kılış bildiren fiil ve fiilimsiler çatı bakımından sınıflandırmaya tabi tutulmuştur. Fiil çatıları konusunda detaylı bilgiler verilmiş,Zeynep Karahan, Hacı İbrahim Delice ile Hanefi Vural-Tuncay Böler’in çatı hakkındaki görüşleri örneklerle verilmiştir.İkinci bölümde fiil çatısı eksiz çatılar (geçişli, yerseme ve zarfsama çatıları) ve ekli çatılar (ettirgen, oldurgan, edilgen, dönüşlü ve işteş çatılar) olmak üzere iki başlığa ayrılmıştır. Divān’ın tamamı çatı yönüyle incelenmiş, şiirin Divān’daki numarası ve beyit veya mısra numarası parantez içinde belirtilmiştir. Sonuç bölümünde ise Divan’da geçen fiil çatılarının sayıları bir tablo halinde verilmiştir. Bugün elimizde tek nüshası Millet Kütüphanesi Ali Emiri Kitaplığın’nda bulunan Avnį Divānı’nın V Muhammet Nur Doğan tarafından Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları’ndan çıkan Fātih Dīvānı ve Şerhi adlı çalışması esas alınarak bu çalışma yürütülmüştür.