İLHANLI-MEMLÛKLÜ ÇATIŞMASINDA TAKIYÜDDİN İBN TEYMİYYE VE REŞÎDÜDDİN FAZLULLAH-I HEMEDÂNÎ’NİN AKLI

Abstract

Bu akademik tez çalıĢmasında, karĢılaĢtırmalı tarih çerçevesinde 1299-1317 yılları arasında Ġlhanlı-Memlûklü iliĢkilerinde bilim insanı ve siyaset teorisyeni Ġbn Teymiyye ve devlet yöneticisi ReĢidüddin Fazlullah ekseninde onların devletin yönetim pratiklerini ve siyasi düĢüncelerini etkileyerek yönetimde oynadıkları etkin rolleri incelenmiĢtir. Bu etkin rollerin anlaĢılması için Ġbn Teymiyye ve ReĢidüddin Fazlullah‟ın hayatları, içinde bulundukları devlet yapısının siyasi düĢüncesi, dönemin koĢulları, onların dini düĢünceleri, toplum yapısı ve mekânsal yönleri göz önünde bulundurularak geniĢ bir yelpazede incelenmiĢtir. Memlûk aklı olarak Ġbn Teymiyye, Ġslâm dininin ayakta kalması için Ġlhanlı Devleti‟ne karĢı mücadele etmiĢ ve Ġlhanlı Devleti Müslüman bir devlet olmasına rağmen ona karĢı savaĢ fetvası vermiĢ, vaaz ve söyleyiĢlerde bulunarak halkı ve yöneticileri savaĢa teĢvik etmiĢtir. Ayrıca Ġbn Teymiyye‟nin savaĢa katılması, diplomatik adımlar atması, Memlûk sultanının savaĢa katılması için onu ziyaret etmesi ve sultana mektuplar göndermesi, Ġlhanlı yanlısı gruplarla mücadele etmesi ve halkın devlete olan bağlılığını artırmak için koĢulsuz itaat edilmesi gerektiğini ifade etmesi gibi faaliyetleri de dikkate alınarak devlet yönetiminde ve yönlendirilmesinde Ġbn Teymiyye‟nin ne derece etkili olduğu bu çalıĢmada ortaya konmuĢtur. Ġlhanlı aklı olarak ReĢidüddin Fazlullah‟ın ise devletin sürekliliği açısından Memlûk Devleti‟ne karĢı verdiği mücadele, hem asker hem de tabip olarak savaĢa katılması, diplomasi iliĢkilerinde yer alması, ikna sanatını etkili bir biçimde kullanması ve dinî argümanlara yer vermesi gibi faaliyetleri göz önüne alınıp hem yönetimde hem de yöneticiyi üzerinde ne kadar etkili olduğu incelenmiĢtir. Bu bağlamda iki farklı devletin, iki farklı aklı Ġbn Teymiyye ve V ReĢidüddin Fazlullah‟ın Ġlhanlı-Memlûklü çatıĢmasında düĢünce yapılarıyla bürokrasiye yön vererek tarihin akıĢını nasıl değiĢtirdikleri gösterilmeye çalıĢılmıĢtır. Bu Ģekilde ele aldığımız çalıĢmamızda dönemin müelliflerinin kaleme aldıkları eserler, resmî vesikalar, mektuplar ve tetkik kaynaklardan yararlanılmıĢtır.