ESKİ TÜRKÇE VE ORTA TÜRKÇE ŞİİRLERİNDE SÖZ DİZİMİ

Abstract

İlk örneklerini yaklaşık on iki on üç asır önce tespit edebildiğimiz Türk şiiri bu zamana dek pek çok değişim ve gelişim göstermiştir. Gerek biçim gerekse içerik olarak her dönemde Türk şiiri olgunlaşmıştır. Aprın Çor Tigin’le başlayan Yusuf Has Hacib, Yunus Emre, Ali Şir Nevai, Nedim, Namık Kemal, Cenap Şahabettin, Ahmet Haşim, M. Akif Ersoy, Yahya Kemal ve daha burada adını dile getirmediğimiz pek çok usta şairimizin kalemiyle devam eden Türkçe, zengin bir şiir dili olagelmiştir. Türk dili ve tarihinin Uygurlardan itibaren her döneminde birbirinden kıymetli şiir eserleri kaleme alınmıştır. Çeşitli dönemlerde din, kültür, medeniyet gibi alanlardaki etkileşimlerle dilde, biçim ve içerikte değişimler gösteren Türk şiir varlığı, dil çalışmaları için vazgeçilmez edebi varlıklardır. Türk dilinin ince, zarif ve bazen aykırı tonlarını barındıran bu metinler ile ilgili pek çok çalışma yapılmıştır. Söz dizimi (cümle bilgisi, sentaks) ile ilgili yapılan çalışmalar incelendiğinde roman metinlerinin büyük çoğunluğu oluşturduğu görülecektir. Şiir varlıkları üzerine yapılan çalışmalar da tek bir şairi ya da dönemi kapsayacak şekilde sınırlı olarak yapılmıştır. Bu nedenden ötürü Türk dili ve edebiyatının iki ana dönemine, Eski ve Orta Türkçe, ait yirmi beş şiir metni söz dizimi açısından incelenmiştir. Manici çevreden 2, Burkancı (Budist) çevreden 2; Karahanlı (Hakaniye) Türkçesi Dönemi’nden 4, Harezm Türkçesi Dönemi’nden 3, Tarihi Kıpçak Türkçesi Dönemi’nden 2, Çağatay Türkçesi Dönemi’nden 6, Eski Anadolu Türkçesi Dönemi’nden 6 metin olmak üzere toplam 25 metin incelenmiştir. Metin merkezli olarak cümle ögeleri, cümle türleri ve kelime öbekleri çözümlenmiştir. Seçtiğimiz şairlerin duygu, düşünce ve hayal dünyalarını dile dökerken hangi kelime öbeklerini hangi cümle yapılarıyla tercih ettiklerini sayılarla ve tablolarla çalışmamıza aldık.