FARKLI BİTKİSEL EKSTRAKTLARIN MISIRDA TESPİT EDİLEN ZARARLI VE FAYDALI BÖCEKLER ÜZERİNDE CEZBEDİCİ VE UZAKLAŞTIRICI ETKİ POTANSİYELLERİNİN ARAŞTIRILMASI

Abstract

Bu çalışma, açık alanda doğal olarak çeşitli herbivor böceklerle indüklenen mısır çeşitlerinin, bazı çevre dostubitkisel ekstraktlarla, farklı şekillerde (tohum, yaprak veya tuzak uygulaması) muamele edilmeleri aracılığıyla, bu bitkide çeşitli yollarla (tuzaklar, gözle kontrol ve atrap yardımıyla) tespit edilen zararlı böcek ve doğal düşmanlar üzerindeki cezbedici ve uzaklaştırıcı etkilerinin araştırılması amacıyla, 2017 ve 2018 yılları arasında, Şanlıurfa’da Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Osmanbey Kampüsü alanında yürütülmüştür. Arazi çalışması sonucunda kontrole göre daha fazla yararlı böcek ile daha az zararlı böcek familyaları çekiminde, daha fazla sayıda uygulamanın başarılı olduğu çeşidin (Dekalp); Benzo (1,2,3) Thiadiazole-7-Carbothioic Acid-S-Methyl Ester (BTH) bitki güçlendiricisi, B12 vitamini ve Metil salisilat (MeSA) uçucu bileşiği içerikli ekstraktlar ile tohum veya yaprak uygulaması şeklinde muamele edilip, ekin yaprak biti, Rhopalosiphum padi (L) (Hemiptera: Aphididae) ile belirli sürelerde indüklendikten sonra elde edilen farklı koku kaynaklarının, Anthocoris minki Dohrn (Hemiptera: Anthocoridae) ve Orius laevigatus Fieber (Hemiptera: Anthocoridae) predatörlerine ait farklı kombinasyonlar üzerindeki cezbedici etkilerinin araştırılması amacıyla, 2019 yılında, Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü Laboratuvarı’nda, olfaktometre aracılığıyla, laboratuvar çalışması şeklinde yürütülmüştür. Çalışmada ayrıca, hem tarla hem de laboratuvar koşullarında, belirli ekstraktlı-herbivor böcek (ler) ile indüklü yaprak örneklerinin içeriğinde bulunan uçucu-aromatik maddeler ve bu maddelerin % olarak belirlenmesi ile belirli doğal düşman ve zararlı böcekler üzerindeki cezbedici-kaçırıcı etki mekanizmalarının anlaşılmaya çalışılması amacıyla, 2019-2020 yıllarında, GC-MS cihazı aracılı olarak yaprak analizleri gerçekleştirilmiştir. Arazi çalışması, 4 farklı deneme alanında, 1 Temmuz-1 Ekim ayları arasında yapılmış olup, familyalara-takıma ait bireyler tuzaklar, gözle kontrol ve atrap yardımıyla tespit edilmiştir. Çalışmada, tespit edilen Braconidae, Chrysopidae, Phoridae, Pteromalidae, Carabidae, Figitidae, Coccinellidae, Vespidae ve Anthocoridae doğal düşman familyaları-Araneae takımı ile Chloropidae, Aphididae, Cicadellidae, Thripidae, Muscidae, Miridae, Elateridae, Culicidae ve Crambidae zararlı böcek familyalarından, sekiz haftalık toplam ortalama sayı (adet) açısından, kontrole göre daha fazla yararlı böcek familyası-takımının çekiminde, Dekalp çeşidinde en çok H (B12 vitamini içerikli ekstrakt) uygulaması; Pioneer çeşidinde ise en çok F (MeSA içerikli ekstrakt ile tohum uygulaması) uygulaması başarılı olmuştur. Ayrıca, yine sekiz haftalık toplam ortalama sayı (adet) açısından, kontrole göre daha az zararlı böcek familyasının çekiminde ise, Dekalp çeşidinde en çok D (GNA içerikli bitkisel kardelen ekstraktı) uygulaması; Pioneer çeşidinde ise en çok D (GNA içerikli bitkisel kardelen ekstraktı) ve E (MeSA salan sarı yapışkan tuzak) uygulamaları başarılı olmuştur. Çalışmada, olfaktometre ile yapılan aşamada ise, genel bir sonuç olarak; BTH kokusu her iki predatör bireyleri tarafından tercih edilen ortak bir koku olup; A. minki predatörünün MeSA kokusunu tercih etmeyip spesifik olarak B12 kokusuna yöneldiği, bunun tersi olarak O. laevigatus predatörünün ise B12 kokusunu tercih etmeyip spesifik olarak MeSA kokusuna yöneldiği tespit edilmiştir. Çalışmada, belirli böcek türlerine ait bireyler üzerinde cezbedici-uzaklaştırıcı etki mekanizmasında rol alabilecek bazı önemli uçucu-aromatik maddeler tespit edilmiştir.