ESBÂB-I NÜZÛLDE EHL-İ KİTAB

Abstract

Kur’an-ı Kerim, Yüce Allah’ın insanlara peyderpey indirmiş olduğu evrensel mesajlar içeren semâvî bir kitaptır. Bir hayat ve hidayet rehberi olan bu kitap, tüm insanları muhatap olarak kabul etmiştir. Bu özelliğiyle beraber Kur’an, belirli bir zaman ve mekânda nâzil olduğundan muayyen kişi ve grupları da muhatap almıştır. Öncelikli muhatabı Müslümanlar olsa da Kur’an nazil olduğu dönemde Müslümanların temasta bulunduğu gayr-ı müslimleri muhatap almıştır. Bu bağlamda Mekke döneminde nâzil olan âyetlerin daha çok müşrikleri, Medine’de inen âyetlerin ise ekseriyetle Yahudi ve Hıristiyanları konu edindiği görülmektedir. Bu çalışmada, Kur’an’ın özellikle Medine döneminde muhatap edindiği Yahudi ve Hıristiyanlar ele alınmaktadır. Kitap ehlinden olduğu kabul edilen bu iki grupla ilgili âyetlerin nüzûl sebebi, bazı rivâyetler eşliğinde tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın giriş kısmında Ehl-i Kitap ve sebeb-i nüzûl kavramları açıklanmış ve bunlarla ilgili değerlendirmeler yapılmıştır. Araştırmanın birinci bölümünde inanç açısından Kitap ehline eleştiriler yönelten âyetlerin nüzûl sebepleri üzerinde durulmaktadır. Kur’an’ın yönelttiği bu eleştiriler, Yahudi ve Hıristiyanların Allah tasavvuru, melek ve peygamber inancı, kutsal kitap anlayışı ve onların âhiret hayatı hakkındaki fikirlerinde yoğunlaşmaktadır. Yahudi ve Hıristiyanlarla ilgili olup ibadet bağlamında tasnif edilmesi mümkün olan âyetler, çalışmanın ikinci bölümünde ele alınmaktadır. Burada Kitap ehli din adamlarının menfi sıfatları, Yahudilerin kıble hakkındaki yorumları ve Hıristiyanların vaftiz ritüeli gibi ibadetle ilişkisi kurulan meseleler yer almaktadır. Kur'an, bu meselelere değinmekle beraber onların yanlışlığına da dikkat çekmektedir. Kur’ân-ı Kerîm’de Kitap ehliyle alakalı olarak nâzil olan âyetlerin bazısı, Yahudi ve Hıristiyanları ahlakî açıdan değerlendirmektedir. V Üçüncü bölümde yapılan bu değerlendirmede onların bazı kötü ahlak ve seciyelere sahip olduğu ve içlerinden istikamet üzere bulunanların var olduğu ifade edilmektedir. Ayrıca bu bölümde Yahudi ve Hıristiyanların birbirleriyle mukayesesinden, Hıristiyanların Yahudilere nispetle Müslümanlara daha yakın oldukları anlaşılmaktadır. Dördüncü bölümde Yahudi ve Hıristiyanların ictimaî hayatta sergiledikleri bazı tavır ve davranışlarından bahsedilmektedir. Bu bağlamda Kur’an, Kitap ehlinin Müslümanlarla olan sosyal ilişkilerine değinerek aralarındaki sosyal ilişkilere bazı sınırlılıklar getirmektedir. Ayrıca bazı âyetlerde Yahudi ve Hıristiyanların, müşrik ve münafıklarla ittifak kurdukları ve dostane ilişkiler içerisinde oldukları belirtilmektedir. Bu ittifak ve ilişkinin temeli ise Kitap ehlinin Müslümanların aleyhinde faaliyette bulunmak istemelerine dayandırılmaktadır.