Mehmed Emirî Çelebi'nin hayatı, edebî kişiliği ve divânçesi (inceleme-metin) / The life, literary personality and divançe of MehmedEmiri Çelebi (examination-text)

Abstract

17. yy. klasik Türk edebiyatında Nâbî ve Nef'î gibi üslup sahibi güçlü şairler yetişmiş olmakla birlikte devir üslubuna bağlı kalarak şiir söyleyen divan edebiyatı temsilcisi yüzlerce şair yetişmiştir. Bu şairlerden birisi de Diyarbakırlı Mehmed Emirî Çelebi Efendi'dir. Diyarbakır'da kendi döneminin önde gelen tüccarlarından olan Mehmed Emirî Çelebi, sanatla uğraşmakla yetinmemiş sanatçılara da maddi ve manevi yönden destek olmuştur. Bazı şiir mecmualarında şiirleri yer alan Mehmed Emirî Çelebi'nin manzumeleri Ali Emiri tarafından bir Divânçe halinde toplanmıştır. Bu Divânçe Millet Kütüphanesi Ali Emirî Yazma Eserler Bölümünde AEmnz 40 numara ile kayıtlı olup 43 varaktan oluşmaktadır. Üç bölüm halinde hazırlanan bu tez çalışmasının birinci bölümünde tezkirelerden ve Divânçe'den hareketle Mehmed Emirî Çelebi'nin hayatı ve edebî kişiliği ile ilgili bilgilerin ortaya konması amaçlanmıştır. Şairin edebî kişiliğinin anlatıldığı bölümde şairin mahlası, şöhreti, şair ile ilgili tezkirecilerin tespit ve değerlendirmeleri, manzumelerinde kullandığı edebî sanatlar, deyim ve atasözleri, nazireleri ve kendi gazellerine yazılan nazirelere yer verilmiştir. İkinci bölümde inceleme başlığı altında Divânçe'de hangi nazım şekillerine yer verildiği, daha çok hangi aruz kalıplarının kullanıldığı ve aruzun hangi kusurlarına yer verildiği hususlarına değinilmiştir. Ayrıca manzumelerin içeriği aşk, nasihat, sosyal hayat ve gelenek alt başlıkları altında örnek beyitler verilerek hazırlanmıştır. Üçüncü bölümde ise şairin tek yazma nüshası elimizde bulunan Divânçe'sinin çevriyazılı metni şiir mecmualarında yer alan manzumelerle karşılaştırılarak hazırlanmıştır. Bu çalışmayla Mehmed Emirî Çelebi Efendi'ye ait Divânçe'nin ilim dünyasının istifadesine sunulması amaçlanmıştır. Mehmed Emirî Çelebi Efendi Divân şiirinin merkezi sayılan İstanbul'dan kilometrelerce uzaklıktaki Diyarbakır'da önemli bir edebî mahfil oluşturmuştur. Urfalı Yusuf Nâbî'nin de dahil olduğu bu edebî mahfilde onlarca şair yetişmiştir. Anahtar Sözcükler: Mehmed Emirî Çelebi, Çevriyazı, Diyarbakır