Türkiye'de 1980 sonrası dönemde dış ticaret üzerinden alınan vergilerin gelişim süreci / The improvement process of taxes taken by foreign trade in Turkey after 1980

Abstract

Dış ticaret, uluslararası sınırlar veya bölgeler arasında sermaye, mal ve hizmet alışverişidir. Birçok ülkede, gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) önemli bir payını temsil eder. Dünyanın hızla küreselleştiği günümüzde vergi politikalarında önemli değişiklikler yaşanmaktadır. Küreselleşmenin doğurduğu rekabete ayak uydurmak amacıyla devletler vergilendirme yetkilerini uluslararası ya da uluslar üstü ekonomik bütünleşmelere katılarak veya uluslararası anlaşmalar yaparak sınırlandırabilmektedirler. Ülkeler vergiyi ekonomi ve maliye politikası aracı olarak kullanmaktadırlar. 1980'lere kadar ülkeler ekonomilerinin gelişimini; ithal ikameci ve korumacı ulusal sanayiye dayandırmışlardır. Bunun gereği olarak yabancı yatırımlar için sıkı kontrol ve gümrük engelleri uygulayan politikalar benimsemişlerdir. 1980'lerin başında bu politikalar değişmiştir. Artan küreselleşme, vergileme alanında ulusal politikaların gücünü sınırlamaktadır. Türkiye'de dış ticaret vergileri, dış ticaret işlemleri esnasında, gümrük vergileri adı altında ithalat ve ihracat vergileri olarak ayrılmaktadır. Yürürlükteki gümrük mevzuatı çerçevesinde ithalat vergileri, dış ticarete konu eşyanın ithalatıyla ilgili olarak alınması gereken gümrük vergileri ve dış politikası çerçevesinde alınan vergilerden; ihracat vergileri, dış ticarete konu eşyanın ihracatıyla ilgili olarak alınması gereken gümrük vergileri ile dış ticaret politikası çerçevesinde alınan vergilerden oluşmaktadır. Birinci bölümde dış ticaretin kavramsal çerçevesi ve dış ticarette teslim, ödeme şekilleri ve gümrük muafiyet belgeleri hakkında bilgiler verilmiştir. Bunlara ek olarak dış ticaretin Türkiye ve seçilmiş ülke ekonomileri için önemi incelemiştir. İkinci bölümde, Türkiye'de dış ticaretten alınan vergilerin özellikleri, verginin tarafları, vergilendirme süreci ve vergi türleri hakkında bilgi verilmiştir. Burada dış ticaret vergilerinin nasıl ve ne şekilde oluştuğunun anlaşılmasına olanak sağlayacaktır. Üçüncü bölümde ele alınan konu,1980 den günümüze kadar dış ticaret vergilerinin ihracat ve ithalat üzerindeki etkilerdir. Ülkemizde tarife indirimleri, ticaretin serbestleştirilmesi gibi sebeplerle gümrük vergisinin toplam vergi gelirleri içerisindeki payı oldukça düşmüş ve gümrük vergisi nicelik olarak önemini kaybetmiştir. Sonuç olarak, dış ticaret vergilerinin ülkemizde ithalat ve ihracat üzerinde etkisi olmadığı görülmüştür. Anahtar Kavramlar: Ekonomi Politikası, Maliye Politikası, Dış Ticaret, Dış Ticaret Vergileri, Vergi Politikaları, Küreselleşme