Derik ilçesi'nin Jeomiras potansiyelinin araştırılması / Investigation of the geoheritage potential of the Derik district

Abstract

Dünya'nın jeolojik geçmişine tanıklık etmiş, manzara ve peyzaj özellikleri açısından benzerlerinden ayrılan, insan eliyle oluşturulması mümkün olmayan, çeşitli nedenlerle yok olma tehdidi altındaki doğal oluşumlara Jeomiras denir. Jeomiras alanları jeositlerden oluşur. Jeositler, yeryüzünde nadir rastlanan belli bir süreci, olayı, zamanı veya sonucu temsil eden jeolojik ve jeomorfolojik olgular ve yer kabuğunun geçmişine ait kanıt ve bilimsel belgelerdir. Söz konusu jeomiras öğelerinin kısa mesafeler dâhilinde bulunduğu ve ziyaret edilebildiği alanlar ise jeopark olarak adlandırılmaktadır. Jeoparklar, jeomirası korurken yöre halkının her açıdan gelişmesini amaçlayan sürdürülebilir kalkınma alanlarıdır. Bu araştırmada Derik ilçesinin jeopark olma potansiyelinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Kenar Kıvrım Kuşağı güneyinde yer alan Derik ilçesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde, Mardin ili sınırları içerisinde yer almaktadır. Araştırma kapsamında değişik zamanlarda gerçekleştirilen arazi çalışmaları esnasında inceleme alanında bulunan yer tarihi açısından öneme sahip jeositler tespit edilmiştir. Jeositlerin tespitinde arazide bulunan benzer jeolojik –jeomorfolojik unsurların en tipik, eğitsel ve bilimsel açıdan en önemlileri ve jeosit olarak tanımlanmıştır. Bu araştırma kapsamında 1381 km²'lik bir alanda makro ölçekte gerçekleştirilen ilk incelemeler neticesinde 34'ü jeolojik-jeomorfolojik-jeoarkeolojik; 13'ü tarihi ve kültürel sit olmak üzere toplam 47 potansiyel jeosit belirlenmiştir. Bu yönüyle inceleme alanının, jeolojik miras ve jeoturizm potansiyelinin oldukça yüksek olduğu, sahanın jeolojik-jeomorfolojik açıdan da oldukça renkli ve karmaşık özelliklere sahip olduğu, Yer tarihinin 300 milyon yıldan daha uzun bir geçmişinin delillerini barındırdığı belirlenmiştir. Bu özellikleri ile Derik ilçesi yer bilimleri açısından adeta bir laboratuvar özelliği gösterir. Jeoçeşitlilik açısından oldukça zengin olan saha sahip olduğu bu jeolojik ve jeomorfolojik zenginliğine ek olarak tarihi, arkeolojik ve peyzaj özellikleri açısından da önemlidir. Anahtar kelimeler: Jeomiras, Jeosit, Jeopark. Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Derik