Halîfe b. Hayyât’ın Tarih Yazıcılığı Metodu

Abstract

Halîfe b. Hayyât (ö. 240/854-55) Abbâsî döneminde yaşamış bir tarihçi-muhaddistir. Kaynaklarda hadisçiliğinden ziyade tarih ve nesep ilmindeki yetkinliğine atıflar bulunmaktadır. Kendisine nispet edilen eserlerden ikisi günümüze ulaşmıştır. Bunlar hadis ricaline ayrılmış et-Tabakât ve İslâm tarihinde hicrî 232 yılına kadar vuku bulan olayları kronolojik bir sistemle ele alan et- Târîh adlı eserlerdir. İkincisi, Halîfe b. Hayyât’ın tarih yazıcılığı noktasında başvurulması gereken en mühim eserdir. Buna binaen bu makalede Halîfe b. Hayyât’ın tarih yazıcılığındaki metodolojisi incelenmektedir. Çalışmanın amacı, yeni bir metot ortaya koyan müellifin tarih yazıcılığının esaslarını incelemektir. Makalede, ilk dönem tarih yazıcılığına değinilmekte ve konu karşılaştırmalı olarak ele alınmaktadır. Halîfe b. Hayyât’ın kitabın takibini kolaylaştıran kronolojik bir üslûp benimsemesi ve özellikle savaşlarda ölenlerin listesini verme noktasında önem arz eden nesep bilgisi ve savaşlara dair anlatıların detaylı olması, onun tarih yazıcılığının esaslarını teşkil eder. Yine, bir muhaddis olarak isnadı tarih kitabına uygulayışı, Medine ve Irak tarih ekollerine mensup hocaları üzerinden kendinden önceki kaynaklara vukûfiyeti ve gerektiği yerde âyet, hadis ve şiire başvurması Halîfe b. Hayyât’ın tarih metodolojisinin özelliklerindendir. Bu hususlar makalede örnekleriyle ele alınmıştır. Bunun yanı sıra, Halîfe b. Hayyât üzerine Batı’da yapılan bir çalışmada, müellifin Emevî sempatizanı olduğu ve bu durumun onun tarih yazıcılığına etki ettiği iddia edilmektedir. Bu makalede, sözü edilen iddia, et-Târîh adlı eseri bütünüyle incelemek suretiyle ele alınmış ve iddianın bazı aleyhte rivayetlerin bulunması sebebiyle geçerli olamayacağı sonucuna varılmıştır.