Coğrafi bilgi sistemleri(CBS) tabanlı çok ölçütlü karar analizi ile şanlıurfa il merkezi'nin taşkın alanlarının belirlenmesi / Determination of flood areas of Şanlıurfa provincial center by multi-criteria decision analysis based on geographic information systems (GIS)

Abstract

Taşkınlar, küresel ısınmanın iklimler ve diğer meteorolojik olaylar üzerindeki olumsuz etkilerinden dolayı günümüzde birçok can ve mal kaybına neden olmaktadır. Özellikle mevsimler arasındaki geçişlerin belirginliklerini yitirmeleri, yağışlardaki düzensizlikler, bazen bir ayda yağan yağışın birkaç saatte yağıyor olması; kırsal alanlarda ve özellikle suyun yeraltına sızmasını sağlayacak açık alanların az olduğu kentlerimizde ani taşkınlara ve sellere neden olmaktadır. Kentlerimizdeki gerek altyapıdaki yetersizlikler gerekse, altyapının öngörülemeyecek kadar yüksek olarak yağan yağışı kaldıramaması sonucu kentlerimizde can kayıplarına ve özellikle mal kayıplarına neden olduğu görülmektedir. Tüm bu nedenlerden dolayı taşkın veya sellerin can ve mal kayıplarına neden olmaması için gerekli taşkın haritalamalarının yapılarak özellikle yapılaşmada göz önüne alınarak gerekli önlemlerin alınması gerekli ve önemlidir. Taşkın haritalamaları başta olmak üzere diğer tüm alanlarda, Coğrafi Bilgi Sistemlerinin (CBS) mekânsal analizler başta olmak üzere diğer alanlarda kullanımı her geçen gün daha da artmaktadır. Hazırlanacak taşkın duyarlılığı haritasını elde etmek için ölçütlerin ağırlıklarının belirlenme işlemi yapılarak, gerekli normalleştirme işleminden sonra Çok Ölçütlü Karar Analizi (ÇÖKA), Analitik Hiyerarşi Yöntemi kullanılmıştır. Bu çalışmada, Şanlıurfa il merkezinde bulunan büyük derelerden; Sırrın, Karakoyun ve Cavsak dereleri ve diğer dereler esas alınarak CBS yardımıyla olası taşkın alanları belirlenmiş ve oluşacak risk gruplarının arazi kullanımları çıkarılmış, konut, sanayi, sağlık, eğitim, sosyo-kültürel tesis, resmi kurum vb. alanların ne kadarının risk altında olduğu ve geçmişte yaşanan taşkın olaylarıyla birlikte değerlendirilmesi taşkın duyarlılık katmanlarının hazırlanması amaçlanmıştır. Ölçüt katmanlarının hazırlanabilmesi için havzaya ait yağış, jeoloji, eğim, bakı, verileri, 1/25000 ölçekli topoğrafik haritalar, sayısal yükseklik verileri, arazi kullanım haritaları olmak üzere sayısal diğer haritalardan yararlanılmıştır. Floods cause loss of life and property today due to the negative effects of global warming on climates and other meteorological events. Especially the transitions between seasons lose their significance, irregularities in the rains of rainfall, sometimes raining in a few hours; floods and floods in rural areas and especially in cities where there is little open space to infiltrate water into the underground. In our cities, the inadequacies in the infrastructure and the inability of the infrastructure to remove the rainfall that can not be predicted as high as the result of our cities cause loss of lives and especially the loss of property. For all these reasons, it is necessary and necessary to take necessary measures by taking into account the flood mapping necessary to prevent floods or floods from causing loss of life and property. Geographical Information Systems (GIS), especially in flood mapping, is increasing day by day in other areas, especially in spatial analysis. In order to obtain the mapping sensitivity map to be prepared, the weights of the criteria shall be determined and Multi Criteria Decision Analysis (MCDA), Analytic Hierarchy Method will be used after the normalization process. In this study, the big streams in the city center of Sanliurfa; On the basis of GIS, Sırrın, Karakoyun and Cavsak streams and other streams, the potential flood areas will be determined with the help of GIS and the land use of the risk groups will be determined, housing, industry, health, education, socio-cultural facility, official institution and so on. In order to prepare the criterion layers belonging to basin, digital maps such as precipitation, geology, slope, aspect data, 1/25000 scale topographic maps, digital elevation data, land use maps will be used.