Ebu Hâtim er-Râzi'nin Kitâbu'z-Zîne fi'l-Kelimâti'l-İslâmiyyeti'l-Arabiyye adlı eserinin tercüme ve tahlili /

Abstract

İslam Mezhepler Tarihçiliğinde en önemli hususlardan biri, herhangi bir mezhebin ya da bir düşünce ekolünün muarızı olan bir başka mezhep hakkında hangi tasnifler ve kavramsallaştırmalar yoluyla "ötekileştirdiğini" araştırmaktır. Tezimize konu olan metin Fâtımîler döneminin önde gelen dâîlerinden Ebû Hâtim Ahmed b. Hamdân b. Ahmed er-Râzî'nin Kitâbü'z-Zîne Fi Kelimat-il İslamiyyti'l-Arabiyye isimli eseridir. Zaman içerisinde Yeni Eflatuncu felsefenin etkisinde kalan Fâtımî düşünce sisteminin ilk dönem müelliflerinden olan Ebû Hâtim Ahmet b. Hamdan b. Ahmet er-Râzî el Versinânî (ö. 322/933-34) Fâtımî düşünce sisteminin özellikle de İsmâîliyye mezhebinin doktrinlerini sistematik hale getiren Rey, İsfahan, Taberistan, Deylem gibi bölgelerin en büyük dâîlerinden biridir. Bununla birlikte hayatı hakkında detaylı bilgi bulunmamaktadır. Bu durum Bâtınîlerin gizlilik prensibinden de kaynaklanmış olabilir. Gerek Müslüman araştırmacıların gerekse Madelung, Lewinstein gibi önde gelen batılı Mezhepler Tarihi araştırmacılarının dikkatini çekmiş olan Kitabü'z-Zine, Şîa'nın İsmâiliyye ya da bir diğer adıyla Bâtıniyye alt koluna mensup bir âlim olan müellifin hem Şîa'ya hem de Şiî olmayan mezheplere nasıl baktığını göstermesi açısından önemlidir. Ayrıca eser mezheplerle ilgili ansiklopedik sözlük olması yönüyle de diğer bilinen makalat eserlerinden ayrılmaktadır. Ebû Hâtim er-Râzî'nin, mezheplerin tasnifinde çok önemli bir kriter olan 73 fırka hadisine yaklaşımı da eseri özgün kılan hususlardan biridir. Tezimizde, eserin tercümesinin yanında yapısal tahlili de yapılmaya çalışılmıştır. Özellikle 73 VII fırka hadisine farklı yaklaşımı, mezhepleri tasnifi, mezhepler hakkında verdiği özgün bilgiler diğer mezhepler tarihi eserleriyle karşılaştırılmıştır. Anahtar Kelimeler: Şîa, İsmâiliyye, Fâtımîler, Ebu Hatim er-Razi, Kitabü'z- Zine. One of the main characteristics of Islamic heresiography is to analyse the heresiographers' portrayal of the opponents as "the other" by using various conceptualizations and classifications. The subject of our thesis is the heresiographical work of leading Fâtimîd dâî Abû Hâtim Ahmad b. Hamdân b. Ahmad al-Râzî'nin Kitâb al-Zîna fi Kalimat-il İslamiyyati'l-Arabiyya. Abû Hâtim Ahmad b. Hamdan b. Ahmad al-Râzî al-Warsinânî (ö. 322/933-34) is one of the leading scholars of Fâtimîd Period, who contributed to the systematization of Fâtimîd ideology in that period in the regions like Ray, Isfahan, Tabaristan and Dailam. However, there is only scant knowledge about his life. This may be related to Bâtınîs' secret organisation. Kitab al-zîna, which has taken the attention of both muslim scholars and leading western scholars of Islamic Heresiography like W. Madelung and K. Lewisntein, is significant in that it gives us information about how a Shi'i author belonging to a Bâtınîyya/Ismailiyya, one of the main Shi'i sub-groups, depicts the Shi'ite and non-Shi'ite sects. On the other hand, being an encyclopedic work, Kitab al-zîna is unique in terms of its scructure and differs from other maqalat works. Abû Hâtim al-Râzî's Kitâb al-Zîna is also unique in its handling of 73 sects hadith. In our study, in addition to its translation into Turkish, we tried to compare it with the other heresiography works and structurally analyse it. Key Words: Shi'a, Ismailiyya, Fâtımîds, Abu Khatim al-Razi, Kitâb al-Zina