Şanlıurfa ilinde nar bahçelerinde harnup güvesi [Apomyelois ceratoniae Zell. (Lepidoptera:Pyralidae)]'nin popülasyon gelişimi ve bulaşıklık oranının belirlenmesi ile mücadelesinde çiftleşmeyi engelleme (mating disruption) tekniğinin kullanılması / Determination of population development and infestation ratio of carob moth [Apomyelois ceratoniae Zell. (Lepidoptera:Pyralidae) in pomegranate orchards in Sanliurfa province and using mating disruption technique for its control

Abstract

Bu çalışmada, nar bahçelerinde Harnup güvesi [Apomyelois (=Ectomyelois) ceratoniae Zell. (Lep.: Pyralidae)]'nin popülasyon gelişimi ve bulaşıklık oranının belirlenmesi ile mücadelesinde çiftleşmeyi engelleme (mating disruption) tekniğinin kullanılması amaçlanmıştır. Çalışma, 2011 ve 2012 yıllarında Şanlıurfa'nın Merkez, Akçakale, Bozova, Harran, Hilvan, Siverek ve Suruç ilçelerinde yürütülmüştür. Çalışmada, popülasyon takibi için delta tipi eşeysel çekici feromon tuzakları, Çiftleşmeyi Engelleme Tekniği için ise %2 oranında Z,E-7,9,11-Dodecatrienyl içeren SPLAT EC ticari isimli feromon 50, 62.5 ve 75 g/da dozunda kullanılmıştır. Çalışma sonunda, Şanlıurfa'daki nar bahçelerinde, Harnup güvesinin ilk ergin uçuşunun mayıs ayının ikinci ve üçüncü haftalarında gerçekleştiği, popülasyonun kasım ayına kadar devam ederek zararlının doğada yaklaşık altı ay aktif kaldığı belirlenmiştir. Şanlıurfa'nın Akçakale ve Bozova ilçelerinde, Harnup güvesi popülasyonu düşük olarak bulunmuş ancak diğer ilçelerde (Harran, Hilvan, Merkez, Siverek, Suruç) popülasyon yoğunluğunun yüksek olduğu görülmüştür. Haftalık olarak en fazla yakalanan Harnup güvesi ergin sayısı 96 adet/tuzak ile 20 Ekim 2012 tarihinde Suruç'ta gerçekleşmiştir. Sezon boyunca tuzaklarda toplam olarak en fazla yakalanan ergin sayısı ise 558 adet/tuzak ile 2012 yılında Merkez'e bağlı Akçamescit köyündeki nar bahçesinde olmuştur. Akçakale ve Bozova dışındaki ilçelerde Harnup güvesi popülasyonunda dört tepe noktasının oluştuğu tespit edilmiştir. Oluşan tepe noktaları ve etkili sıcaklık toplamından yararlanılarak yapılan hesaplamada, Harnup güvesinin Şanlıurfa'da dört döl verebildiği tespit edilmiştir. Nar meyvelerinin Harnup güvesi ile bulaşıklığının ortaya çıkarılması için yapılan çalışmalar neticesinde, Akçakale ve Bozova ilçelerinde zararının düşük oranda (%2-4) diğer ilçelerde ise yüksek oranda (%24-61) olduğu, bahçe bazında bulaşıklığın bazı yerlerde %80'in üzerinde gerçekleştiği belirlenmiştir. Bu çalışmada, Şanlıurfa Merkez, Siverek ve Suruç ilçelerinde, narın fenolojik aşamalarının ve Harnup güvesinin popülasyon dinamiklerinin gün.derece değerleri de belirlenmiştir. Tam çiçeklenme ile hasat (meyve olumu) arasında geçen sürenin Merkez ilçede ortalama 126 gün, Siverek ve Suruç ilçesinde 128 gün olduğu, bu sürelerin ortalama olarak sırasıyla 2522.95, 2014.86 ve 2116.50 gün.derece olarak gerçekleştiği belirlenmiştir. Çiftleşmeyi engelleme çalışmalarından elde edilen bulgulara göre, hem Merkez ilçede hem de Suruç ilçesinde çiftleşmeyi engelleme tekniği feromonunun uygulandığı üç dozda da popülasyonun ve bulaşıklık oranının ilaçlı kontrol ve kontrol bahçelerindekinden daha düşük gerçekleştiği, feromon dozları ile kontrol bahçeleri arasında istatistiki olarak önemli bir farkın bulunduğu (p ? 0.05), 50 g/da dozundaki uygulamanın yeterince başarılı olamadığı ve 62.5 g/da dozundaki feromon dozunun hem etkili, hem de ekonomik olduğu için tavsiye edilmesi gereken doz olduğu kanaatine varılmıştır. ANAHTAR KELİMELER: Harnup güvesi, nar, popülasyon, bulaşıklık oranı, çiftleşmeyi engelleme tekniği, gün.derece