İmam Cafer es-Sâdık'a isnat edilen tasavvufi tefsir ve metodu / The mystical commentary attributed to İmam Ja'far al-Sadiq and its method

Abstract

Hicrî 80 tarihinde Medîne'de doğan ve 148'de yine aynı yerde vefat eden İmam Cafer es-Sâdık, Şîiler kadar Ehl-i Sünnet'in de önem verdiği ve saygıyla andığı bir şahsiyettir. Yaşadığı dönemin siyasi karışıklıkları içinde ilim ve irfanla meşgul olma yolunu seçmiş ve yüzlerce öğrenci yetiştirmiştir. Büyük fakihlerden Ebû Hanîfe, Malik b. Enes, Süfyan es-Sevrî, Süfyan b. Uyeyne ve daha birçok bilgin ondan ders almıştır. İmam Cafer'e yüzlerce eser isnat edilmiştir. Bunlardan bazıları tefsir ile ilgilidir. Bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi Nâfiz Paşa/65'te kayıtlı olan eser, ona isnat edilen ilgi çekici bir tefsirdir. Bu tefsirdeki tasavvufî-işârî ayet yorumlarından oluşan rivayetler, yedi kişilik bir rivayet zinciriyle İmam Cafer'e dayandırılmıştır. Tefsirde ayetlerin bir kısmının açıklaması bulunmaktadır. Şimdiye kadar ayrıntılarıyla incelenmemiş olan bu eserin diğer bir nüshası İrlanda Chester Beatty/5253'te kayıtlıdır. Hindistan'da olduğu belirtilen, rivayet zinciri farklı üç nüsha daha vardır. Bu tezde İmam Cafer es-Sâdık, bütün yönleriyle tanıtılmaya çalışılmıştır. Ona isnat edilen çok çeşitli eserler tafsilatlı olarak belirtilmiştir. Nâfiz Paşa-65 ve Chester Beatty-5253 nüshaları tetkik edilmiş ve tefsirin metodu ayrıntılarıyla ortaya konmuştur. İmam Cafer'e isnat edilen tefsirle diğer bazı işârî tefsirler mukayese edilmiş, benzer ve farklı taraflar tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca tefsirin analizi sonucu ortaya çıkan onlarca tasavvufî terim alfabetik olarak sunulmuş ve adeta küçük çaplı bir tasavvufî terimler lugati oluşturulmuştur. Sonuç itibariyle bu tez çalışması: Üzerinde dikkatle durulması gereken bir eser olan, İmam Cafer es-Sâdık'a isnat edilmiş tefsirin metodolojik analizini içermektedir. Bunun yanı sıra, işâri-tasavvufî tefsirler arası yapılan mukayeselerden ilgi çekici sonuçlara ulaşılmıştır. Çalışmamız genelde işârî-tasavvufî tefsir ve özelde İmam Cafer tefsiri ile ilgili akademik çalışmalara bir katkı sunmayı amaçlamaktadır.