Coğrafı bilgi sistemi temelli toprak bilgi yönetiminin arazı kullanım modellemesi: Şanlıurfa-Suruç ovası örneğinde uygulanması / Geographical information system (GIS) based of soil information management in land use modelling: A case study in application at Suruç-Şanliurfa plain

Abstract

Bu çalışmada, detaylı temel toprak haritaları, topografya, jeoloji, iklim verileri ve sosyo ekonomik faktörler ve bunlara ait öznitelik bilgileri Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) tekniği ile ilişkilendirilerek bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Toprak verileri arazi karakteristiklerine göre raster formatlara çevrilmiş ve her bir katman için öznitelik tablosu oluşturulmuştur. Topografik verilerden faydalanılarak sayısal yükseklik modeli (SYM) oluşturulmuş ve raster formata çevrilmiştir. SYM den yararlanarak yöney, eğim ve yükseklik katmanları oluşturulmuştur. Jeoloji verilerinden fay hatları ve formasyon katmanları oluşturulmuş ve raster formata çevrilmiştir. GAP alanında bulunan 16 gözlem istasyonu çok yıllık iklim verileri, coğrafi konumları, topografik yükseklikleri jeoistatistik (Kriging-Co-kriging) yöntemle minimum, maksimum sıcaklık ve ortalama yağış yüzeyleri oluşturulmuştur. Oluşturulan bu veriler kullanılarak Arazi Kullanım Türlerinin (AKT) ekolojik isteklerine göre arazi uygunluk sınıflarını veren bir model oluşturulmuştur. AKT'in toprak, topografya, iklim, jeoloji isteklerine göre uygunluk sınıfını değerlendiren model; kullanıcıya kolaylık sağlaması için Arc Map objelerinden faydalanılarak da bir yazılım modeli geliştirilmiştir. Model, Arc Map ortamında çalışmakta ve model parametreleri ile değişkenler tanımlanabilmektedir. Bu model havza bazlı planlamalar için hızlı ve kolay bir kullanımla arazi değerlendirmesine imkan vermektedir. Özellikle Tarım Bakanlığının vermiş olduğu ürün desteklerini bu model sonucu oluşan arazi değerlendirmesine göre vermesi halinde doğru ürüne doğru teşvik ve destek sağlayabilir. 2004 yılı Temmuz ayına ait Landsat TM uydu görüntüsünden yararlanarak eğitimli sınıflandırma ile Antep fıstığı, pamuk, buğday, nohut-mercimek ekili alanlar tespit edilmiştir. Tespit edilen bu alanlar ile model yardımıyla değerlendirmeye alınan AKT'ler (Antep fıstığı, pamuk, buğday, mercimek) karşılaştırılmıştır. Model sonucu hesaplanan Antep fıstığı yetiştiriciliği için en uygun alan ile mevcutta var olan Antep fıstığı yetiştiriciliği yapılan alanın bir birine oranı % 28; pamuk ta % 9; buğday % 39, mercimek de ise % 32 dir. Bu çakışma oranlarının düşük olması hâlihazırda ekimi yapılan alanların teknik ve bilimsel sorgulamalara dayanmadan ekim-dikim yapıldığını ortaya koymaktadır. İkinci önemli bir sorun ise yeraltı sulaması yapılan bu bölgede suların tamamen kuruması veya azalmasından kaynaklanmaktadır. Ekim-dikimler sulanabilen alanlarla sınırlı kalmaktadır.