Harran ovasında farklı tuz içerikli topraklarda yetiştirilen pamuk bitkisinde tuzluluğun mikroelement alımı üzerine etkisi / The effect of salinity on micronutrient uptake of cotton growing under various salinity ratios in harran plain

Abstract

Bu çalisma; 2003 ve 2004 yillarinda, Harran Ovasi toprak serilerinden tuzlulasma olasiligi bulunan 15 farkli alanda topragin farkli tuz içeriginin pamuk (Gossypium hitsutum L. ) bitkisinin mikro element alimina olan etkisini belirlemek amaciyla yapilmistir. Deneme alani seçilirken Stoneville-453 çesidinin ekildigi alanlar seçilmis ve örnekleme bu alanlardan yapilmistir. Arastirma alani topraklari agir bir bünyeye, düsük organik madde içerigine, yüksek kireç içerigine, alkalin karakterde pH'ya ve orta derecede tuz içerigine sahiptir. Toprak analizlerinin degerlendirmesinde kullanilan standart degerlere göre arastirma K+, Na+ ile anyonlardan Cl- ve (SO4 ) ='in alani topraklarinin degisebilir Ca+Mg, degerlerinin yeterlilik düzeyinin oldukça üzerinde oldugu belirlenmistir. 2003 ve 2004 yillarinin Mayis aylari ve 2003-2004 yillarinin Agustos aylari EC içerikleri bakimindan birlikte degerlendirildiginde, lokasyonlardan 7 nolu, 9 nolu, 12 nolu, 13 nolu ve 14 nolu lokasyonlar disinda diger tüm lokasyonlarin bitkiler açisindan tuzluluk tehlikesi (>2 dS m-1 ) altinda oldugu belirlenmistir. Eriyebilir toplam tuz yüzdesi olarak degerlendirme yapildiginda arastirma alani topraklarinin hafif-orta derecede tuzlu kosullara sahip oldugu belirlenmistir. Arastirma alani topraklarinin bitkiye yarayisli Zn degerinin kritik seviye olarak belirlenmis olan 0.5 ppm'in altinda oldugu, bitkiye yarayisli Mn degerinin kritik seviyenin (1.0 ppm) üzerinde oldugu, bitkiye yarayisli Fe degerinin kritik seviyenin (4.5 ppm) altinda ve Cu degerlerinin ise yilin belli dönemlerinde kritik seviyenin (0.2 ppm) üzerinde iken, yilin belli dönemlerinde kritik seviyenin altinda oldugu belirlenmistir. Arastirma alani topraklarinin Zn, Mn, Fe ve Cu konsantrasyon degerlerinin bagimli degisken, topragin EC, %Tuz, ESP ve SAR degerleri bagimsiz degisken olacak sekilde elde edilen esitliklerden topragin tuz miktari artikça mikro element miktarinin azalacagi belirlenmistir. Fakat bu iliskilerin determinasyon katsayisinin yüksek olmamasi, topraktaki tuzun mikroelement alimindaki degisimi yeterli kadar ifade edemedigini göstermistir. Arastirma alani topraklarinin EC ve % Tuz düzeylerinin pamuk bitkisinin dekardaki kütlü pamuk veriminin düsmesine neden oldugu belirlenmistir (R2 = 69.8 ve R2 = 76.0). Arastirma konusu pamugun bitkisel parametrelerinden koza agirligi, ve meyve dali sayisi (bagimli degisken) ile topragin EC ve % Tuz degerleri (bagimsiz degisken) arasinda belirlenen azalan dogrusal iliskilerin determinasyon katsayilarinin düsük olmasi nedeni ile belirlenen iliskilerin esitligi yeterli düzeyde açiklayamayacagini göstermistir. Arastirma alaninda her iki yilda da yetisen pamuk bitkisinin orta yasli yapraginin Zn konsantrasyonu yönünden kritik düzeyin (20 ppm) altinda, Mn, Fe ve Cu konsantrasyonlari yönünden ise kritik düzeyin üzerinde oldugu belirlenmistir. Bu sonuç, arastirma alani topraklarinin Zn konsantrasyonu yönünden yoksun olmasi nedeni ile pamuk bitkisinin Zn elementi yönünden beslenemedigini göstermistir. Her iki yilda bitkinin tüm kisimlarinin (tüm yesil aksam, orta yasli yaprak, lif, tohum ve çenet kismi) mikroelement konsantrasyonlari ile topragin EC, % Tuz, ESP ve SAR degerleri arasindaki iliskiler korelasyon ve regresyon analizleri ile arastirilmistir. Buna göre topragin EC ve % Tuz degerleri artikça topragin tohum kisminin Zn konsantrasyonunun, bitkinin lif kisminin Mn konsantrasyonunun da artmakta ve bitkinin tohum kisminin Cu konsantrasyonunun ise azalmakta oldugu anlasilmistir. Topragin tuzu miktari ile Fe konsantrasyonu arasinda ise istatistiki bir iliskiye rastlanilmamistir. Elde edilen sonuçlar topragin tuz içeriginin bitkinin mikro element alimini dogrudan veya dolayli olarak etkiledigini göstermistir. Arastirma alanin genel olarak orta siddette tuz içermesine ragmen elde edilen bu sonuçlarin siddetli tuzlu kosullarinda ciddi boyutlarda sorun olacagi düsünülmektedir. Sonuç olarak tuzluluga dayaniklilik için fizyolojik, biyolojik ve moleküler genetik çalismalarini hep birlikte içeren islah programinin uygulanmasi basari oranini artiracaktir. Ova topraklarinin bitki gelisimi için yetersiz düzeyde olan mikro besin elementi yönünden (özellikle Zn daha sonra Fe ve Cu) topragin zenginlestirilebilmesi için destekleyici gübrelerin verilmesi ve çiftçilerin bu konuda bilinçlendirilmesinin uygun olacagi düsünülmektedir. Ayrica orta siddette tuzlu topraklarda tuzluga dayanikli pamuk yetistirildigi taktirde verim artisi açisindan önemli olabilecegi düsünülmektedir.